Pasaia III - Pasaiako udala

Juan Pardo San Gil.
RANCISCO FRANCO JENERALA BURU ZELA INDAR
faxistak konstituzio-ordenaren aurka altxatu
zirelarik, Errepublikaren Gobernuak, PNV
barruko kontraesanak ikusirik, nazionalisten
babesa ziurtatzeko ahalegina egin zuen.
1936ko irailaren hasieran, Manuel de Irujok berak,
Gipuzkoako defentsa batzordea ordezkatuz, hala proposatu
zion Bizkaikoari: Euzko Gobernu bat osatzea defentsa batzordeak
oinarri hartuta41 F
.
Egoera horretan, Alvarez del Vayo diputatu sozialistak –egun
batzuk lehenago Armadako komisario nagusi izendatua– telefonoa
jo zion Irujori, Madrilgo Gobernuan Lan Publikoetako
ministro kargua har zezala eskatuz, Largo Caballero Gobernua
birmoldatzen ari baitzen. Horren truke, Autonomia Estatutua
onartzeko eta indarrean jartzeko bermea eskaini zion Alvarez
del Vayok Irujori. Ondorengo negoziazioetan, Gobernuburu
eta Gerra-ministroa zen Largo Caballero aritu zen Espainiako
Gobernuaren aldetik, eta PNVren aldetik, berriz, Agirre eta
Basterretxea aritu ziren. Elkarrizketa horien fruitu, Manuel de
Irujo karterarik gabeko ministro izendatu zuten Gobernu
berrian, irailaren 25ean. Bi egun geroago, 1936ko urriaren
1ean, Madrilgo Gorteek Autonomia Estatutua onartu zuten. Eta
ezarritakoa betez, urriaren 7an, Gernikan, Lehendakari aukeratu
zuten Jose Antonio Agirre.
Nahiz eta Estatutuaren onarpenak eta Lehendakariaren izendapenak
garrantzia handia izan, fronteko errealitateak gain
hartu zien neurri eta erabaki horiei. Eusko Jaurlaritza hura
gerrako gobernu gisa aritu zen halabeharrez. Agirrek berak
hasieratik hartu zituen bere gain Defentsa Departamentuari
zegozkion egitekoak.
Eusko Jaularitzak bi arazo larri zituen oroz gain: batetik,
herriari jatekoa ematea, eta, bestetik, indar nazionalei aurre
egingo zien armada antolatzea, Bilborantz gerturatzen ari baitziren
aurkariak. Goizetik gau, beraz, kostaldea zaintzeko hainbat
indar izango zuen ontzidia antolatu beharrean gertatu
ziren; kostaldea zaindu, zama-ontzien trafikoa eta arrantzontzien
lana babestu eta frankisten aurka borrokatu, ez zeukaten
egiteko makala.
Eusko Jaurlaritzaren Defentsa Departamentuko Itsaso-armadaren
sekzioak 1936ko urriaren 25ean ekin zion lanari, Joakin
de Egia Untzuetaren aginduetara. Ordura arte Bilboko Itsasoordezkariordea
izan zen Egia.
Hilabete batzuk geroago, 1937an, 50 bat ontzik osatzen
zuten Itsaso-sekzioa, batez ere Pasaia, Donostia, Bilbo,
Mutriku eta Ondarroako arrantzontziak izandakoak ziren guztiak;
50 ontzik eta 1000 gizonek lehorreko bulegoetan, bou
armatuetan, dragaminetan eta laguntzako txalupetan banatuak.
Berrogeita hamar ontzi haietatik 14 arrantzontzi pasaitarrak
ziren. Pasaia ebakuatu eta Bilboko portura iritsi ondoren jabetu
zen haietaz Euskadiko gobernua (1936-10-30).
- Lau bou handi: Araba (Hispania eta Alfonso XIII lehen),
Bizkaya (Euzkal-Erria lehen), Gipuzkoa (Mistral izandakoa)
eta Nabarra (Vendaval lehen) bakailaontziak ziren, PYSBE
faktoriako ontzidikoak. Haietaz jabetu ondoren, artilleriaz
hornitu eta laster hasi ziren zerbitzuan.
- Bi bou txiki, artilleriaz hornituak: Goizeko izarra eta Iparreko
izarra. Biak patruilontzi moduan egokitu zituzten, eta arrantzontziak
eta itsasertza zaintzeko lanetan aritu ziren.