Pasaia III - Pasaiako udala

64 I
3.2 1934: Udal autonomia
arriskuan. Ardoaren gerra.
Alkatea atxiloturik
Hauteskundeetako panoramak iragartzen zuen aldaketa-haizeak
zetozela agintearen goialdeetara. Errepublikarren eta
sozialisten arteko hausturak, Casas Viejas-eko gertakizunen
ondotik batez ere (1933ko urtarrila), alderdi bakoitza bere
aldetik aurkeztea eragin zuen. Horrek, Estatu mailan, eskuinaren
garaipena bideratu zuen; eskuina, oraingoan, ondo berrantolatu
baitzen.
Halaxe zabaldu zen “Biurteko Beltza”. Eskuinaren garaipenarekin
abiatu zen aldi hura, 1993ko azaroaren 19an, eta
1935eko abenduaren 14an amaitu zen, Errepublikaren bigarren
Gorteak disolbatu eta hauteskundeak deitzearekin bat.
Etapa atzerakoia izan zen zeharo: Errepublikaren aldarrikapenarekin
herritarren artean sortutako haize aurrerakoiak ostendu
egin ziren guztiz, eta, aitzitik, ideia faxistak hasi ziren
harrotzen. Gil Robles-ek berak, 1933ko hautes-programan,
gorarik esan zuen: “Parlamentua, edo azpian hartzen da edo
desagerrarazi egiten da”.
Biurteko honetan, Gobernua geroz eta hobeto konpondu
zen armadarekin eta elizarekin. Eta, aurreko aldian abiatutako
aldaketak, kontraesanak kontraesan, nabarmen geratu ziren
atzean. Politika ekonomikoa gero eta kontserbadoreagoa
bihurtu zen, lan-gatazkak areagotu egin ziren, baita ordenaindarren
jazarpena eta errepresioa ere, nekazaritza-erreforma
erabat hondoa jota geratu zen, eta Autonomia-Estatutuaren
inguruko tirabirak areago tenkatu ziren, Kataluniako Estatutua
bertan behera uzteraino, 1934an.
Ondotik etorri ziren gertaerek bizitza politikoa gogorki aztoratu
zuten eta euskal udaletxeen benetako matxinada eragin.
Errebolta horretan berriro elkartu ziren nazionalistak, errepublikarrak
eta sozialistak.
Espainiako Gorteetan 140 diputatuk ardoaren estatutua
aplikatzea eskatu zuten, Estatuko eskualdeen artean bereizketarik
egin gabe. Proposamen hau, Morraco izeneko
Ogasun Ministroak onartua, eraso zuzena zen, Autonomia
Estatutuaren kontra ez ezik, euskal kontzertu ekonomikoaren
eta udal autonomiaren aplikazioaren kontra ere. Estimazioen
arabera, garai hartan, ardo-salmentaren gainean ezarritako
zergaren eraginez 14 milioi pezeta sartzen ziren Euskadiko
Foru Aldundietako (Batzorde Eragileak orduan) eta udaletxeetako
diru-kutxetan. Mauka ederra kentzeko modua, beraz,
proposamena aurrera ateraz gero. Morraco jaunak, Ogasun
ministroak, irmo eutsi zion bere jarrerari, haren hitzetan “ezin
baita mugarik onartu Estatuaren barruan”. Euskal Herrian,
ordea, euskal finantza sistemaren berezitasunen aurkako erasotzat
jo zuten, baita udalen autonomiaren kontrako erasotzat
ere.
Udalek oldeka jo zuten uztailaren 5erako deitutako batzarrera.
Bertan aho batez salatu zuten gobernuak Kontzertu
Ekonomikoen aurka agertutako jarrera, eta egutegi bat zehaztu