Pasaia III - Pasaiako udala

Ahora, dos palabras para agradecerle al público las muestras de
simpatía de que nos hace objeto y pedirle tenga confianza con
sus legítimos representantes; todos los asuntos serán estudiados
con cariño y discutidos con alteza de miras y siempre pensando
en bien de nuestro querido Pasajes”.
Joakin Olaziregi alkate presidentearekin batera zinegotzi
karguetara itzuli ziren 1931ko hauteskundeetan hautatutako
besteak ere: Genaro Gal Iguaran, Ignacio Uria Etxeberria, Luis
Obeso Rojo, Pedro Miguel Lapazaran Salaberria, Antonio
Marin Sabate, Agustin Aldalur Bidaurreta, Antonio Inda
Arrillaga, Lorenzo de Lucas Puente eta Jose Mª Bergara
Goenaga. Eta Donibaneko barrutian hautatu gabe zuzenean
karguak hartu zituzten haien ordez jarritakoak ere bai: Teodoro
Laboa, Fulgencio Puy eta Angel Goienetxea.
5.2 Egoera politikoa larriagotzen
Aurrez aipatutako Pasajes herriari buruzko urtekariak editorial
argigarri bat kaleratu zuen 1936ko zenbakian (aldizkaria ekainean
kaleratzen zen, San Juan eta San Pedro jaien atarian). Lerro
haietan garbi asko antzematen zen zeinen zitala zen herriko
giroa, baita Francok gidatutako altxamendu militarraren aurretik
ere: “Nahiz eta pasaitar batzuek euren laguntza ukatu diguten
PASAJES aldizkaria aurreko urteetan bezain bikaina izan dadin,
aurten ere, oztopo eta zangotraba askoren gainetik, kalera atera
da aldizkaria, beti bezain eder eta interesgarri...”.
Are argigarriagoak dira ORPHEUS ezizenarekin sinatutako
artikulu batetik atera ditugun pasarteak. Arte en general y música
en particular du izenburua artikuluak (Artea oro har, eta
musika bereziki). Hasiera-hasieratik agertu zuen bere arrangura
egileak: “Une zailak dira artearentzat, politikak jaten baitu
gure bizimodua, eta ez dugu harentzat lekurik”.
Honela dio geroxeago: “Izan ziren Pasaian astialdirako elkarteak,
arte eta antzerki jaialdi ederrak antolatzen zituztenak,
bazkideentzat ez ezik, nahi zuten guztientzat. Eta halakoetan,
antzerkiak berez kulturatik eta hezitzailetik daukanaz aparte,
pasaitar eta kanpotar guztiak senidetzea lortzen zen, aurreiritzi
politiko eta sozialen gainetik. Gaur egun ia ezinezkoa da hori.
Noski, Pasaia, garai hartan, herri gaztea zen, hazten ari zen,
baina gaur egun ere, ahaleginak eginda eta desegokitasunak
baztertuta, lortu liteke, ez hura bera, baina bai antzeko zerbait.
Hala lasaituko genituzke egungo tirabirak; arestian aipatu
dudan grina politiko itogarri horrek sortutako haserreen eraginez
ezinezkoa baita bizikidetza”.
Egun batzuk geroago, itotasun hura aurrez aurreko armatua
bihurtu zen.
5.3 Altxamendu militarraren lehen
pausoak Donostian
Frente Popular-aren Gobernuaren proposamenek herritarren
sektore ugariren itxaropenak berpiztu zituzten. Beste askorentzat,
aldiz, proposamen haiek ez ziren nahikoa. Kale istiluak
bateko, eta eskuinak gobernuaren aurka ageri zuen jarrera bes-
teko, krisi hotsak entzun ziren Gobernuaren aurreneko hilabete
haietan. Eskuina 1932an baino –Sanjurjo jeneralaren altxamenduak
porrot egin zuenean– askoz hobeto prestatua zegoen.
Batetik, lider peto-petoa zuen, Joaquin Calvo Sotelo; eta,
bestetik, falangistak eta betiko erreketeen indar paramilitarrak
indartuak zeuden beren feudoetan. Mola jenerala, berriz,
Nafarroako Gobernadore Militar izendatua, azpilanean hasia
zen, hainbat hari mugitzen, Errepublikaren aurkako amorratuak
ziren beste jeneral batzuen laguntzarekin, “Espainiako
Militar Batasuna”ko kideak guztiak.
1936ko uztailaren 18an Afrikako postuetan zeuden militarrak
altxatu zirenean, Gipuzkoako kontrolaz jabetzeko interesa
areagotu egin zen, Frantziako mugako sarbiderik estrategikoenetako
bat itxiko baitzuten horrela.
Alabaina, armada altxatu ostean, Molaren prestakizunek
porrot egin zuten Gipuzkoan, batetik armadaren buruan jarri
behar zuten agintari militarrek zalantza asko izan zituztelako
eta, bestetik, ezkerreko indarrek (UGTk eta CNTk, batez ere)
aurrea hartu zietelako Gipuzkoako hiriburuaren defentsan.
Gainera, nazionalistek ere, epel samar izan arren,
Errepublikaren aldeko jarrera hartu zuten, eta, horrek, azkenean,
etsiarazi egin zituen konjuratzaileak.
Joseba Elosegik berak ozenki agertu zituen PNVren zalantzak,
zer egin militarren altxamenduaren aurrean. “Kalera jo
zuten aurrenekoak ez ziren Eusko Alderdi Jeltzalekoak izan:
Emakumezkoek ere
nahi izan zuten Antxon
jausitako obusen ondoan
azaldu.
Antxoko Cine
Moderno zinema egokitu
zen Pasaiako milizianoak
hartu ahal izateko
frankistei aurre
egin zieten bi hilabete
haietan.
I 83