Pasaia III - Pasaiako udala

Sei hildako utzi zituen
urriako iraultzaren
zanpaketak Pasaian
1934an. (AGA).
Antxoko Maya y Roja
atelierreko langileak.
Felipe Maya.
70 I
A
ZTERGAI DUGUN HAMARKADAN PASAIA ORO HAR,
eta bereziki Trintxerpe, herririk gatazkatsuenak
bezala jo izan ziren Gipuzkoan, ikuspegi
sozialetik.
Horren adierazgarri, probintziako egunkarien titular sentsazionalistak:
“Asaltan el local donde se paga a los obreros del
puerto” (Portuko langileei ordaintzen zaien lokalari eraso egin
dute) – 1932ko apirilaren 9a. “¿El Gangsterismo en Pasajes? – Se
dice que intentaban secuestrar el niño de un industrial pasaitarra”
(Gangster jokabideak Pasaian? Pasaiako industria-gizon
baten umea bahitzen saiatu direla zabaldu da) – 1934ko ekainaren
1a. “Un comunista penetra en el Batzoki de Pasajes Ancho y,
esgrimiendo una navaja, hiere a 3 abertzales” (Komunista batek,
Pasai Antxoko Batzokian sartu eta, labana airean, hiru abertzale
zauritu ditu) – 1935eko azaroaren 19a. “El atraco de ayer en
Pasajes Ancho. Seis individuos, pistola en mano, penetraron en
la sucursal del Banco de San Sebastián, apoderándose de unas
setenta y cinco mil y pico pesetas” (Lapurreta atzo Pasai Antxon.
Sei morroik, pistola eskuan, Banco San Sebastianeko bulegoan
sartu eta hirurogeita hamabost bat mila pezeta lapurtu dituzte) –
1936ko maiatzaren 1a. Beste hainbat ere aipa litezke. Eta izenburu
hauen azpian, gizartea lehertzeko zorian zegoen: 1931ko
grebaren oihartzunak, liburuaren beste pasarte batean deskribatu
ditugun sindikatuen arteko gatazkak, 1934ko urrian izan
ziren gertaerak, portuko langileen artean zegoen giroa, iraultzaatarikoa
kasik...
Gogora ditzagun, halaber, Aita Donostiak 1932an idatzitako
hitzak, arestian ere aipatuak. Gogora dezagun zer-nolako kezkarekin
begiratzen zen hiriburutik Pasaia aldera, handik sumatzen
baitzen bazetorrela “oldea oldarrean”. 1934an erakutsitako
mobilizazio-gaitasuna ikusirik –1931ko haren segida-edo–,
zentzuzkoa zirudien “donostiar dirudunen” beldurrak.
4.1 Asturiasko Iraultzaren
oihartzuna Pasaian
Faxismoa, hura bai oldarrean, aurrerantz zihoan Europan: Hitler
Alemanian, Mussolini Italian, Dolfus Austrian, Salazar
Portugalen... Eta testuinguru honetan, halako agintekeriaren
aurkako borroka giroan gertatu zen, hain zuzen, 1934ko iraultza.
Fenomeno konplexua, inondik ere. Honela baiesten du
Tuñon de Lara historialariak: “1934ko urria langileen iraultza
da, iraultza garailea, gutxienez bi astez Asturiasen, eta huts egindakoa
Espainiako beste bazterretan. Hilabeteak zeramatzaten
prestakizunetan” 25 .
Giroa aspalditik ari zen egosten: hilabete batzuk lehenago
hainbat grebak astindu zuen Espainia; nekazariak haserre eta