Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
116 I<br />
Erbesterako bidea hartu beste irtenbiderik izan ez zutenetan<br />
egon zen Mateo Mugika ere, Gasteizko Elizbarrutiko<br />
Gotzaina. Gipuzkoako probintzia Elizbarruti hartakoa zen urte<br />
haietan. Juan Jose Usabiaga Juan de Iturralde-k kontatzen duenez,<br />
“Mateo Mugikak ez zuen abertzale apetarik; bere espainiartasuna<br />
aratza zen, aski ezaguna, baita bere monarkia-zaletasuna<br />
ere” 56 . Gotzainak ez zuen, ordea, katolikotasuna modu<br />
alderdikoian ulertzen. 1936ko hauteskundeak iritsi zirenean<br />
hala adierazi zuen: “Ikuspegi katolikotik, abertzaleei botoa<br />
ematea bidezkoa da, gu bezain katolikoak baitira”. Eskuinak<br />
ez zizkion barkatu adierazpen hauek, eta are gutxiago<br />
Espainiako kardinal primatuak, Isidro Gomá doktore jaunak,<br />
Toledoko artzapezpikua bera eta Vatikanoaren isilpeko ordezkaria<br />
Francoren Gobernuaren aurrean. Gomá kardinalak eta<br />
Nazioaren Defentsa-Batzordeko Presidente Cabanellas jeneralak<br />
ez zuten zalantza handirik izan Mateo Mugikaren jarrera<br />
–abertzaleekiko tolerantzia– Vatikanoan salatzeko. 1936ko<br />
urriaren 14an Gasteizko Gotzainak utzi egin behar izan zuen<br />
elizbarrutia, Erromarantz joateko 57 .<br />
Apaizen fusilamenduen eta bestelako errepresio ekintzen<br />
inguruko salaketen artean Gelasio Aranbururen testigantza sartu<br />
zuen gotzainak, “haren errukiagatik, haren politikaz kanpoko<br />
jarreragatik, parrokia honen alde egin duen on izugarriagatik,<br />
elizbarrutian hain ezaguna eta maitatua izateagatik, baztertu<br />
ezinekoa baita haren testigantza” 58 . Aranbururen lekukotza<br />
edo txosten hau biziki interesgarria da, Mateo<br />
Mugikaren defentsari egiten dion ekarriaz gain testigantza<br />
paregabea baita gure herrian hilabete haietan izandako gertaera<br />
asko ulertzeko. Horregatik jaso dugu oso-osorik eta hitzez<br />
hitz.<br />
“El día 13 de septiembre penetraron, sin disparar un tiro, las<br />
tropas militares en Rentería, Pasajes y San Sebastián. Pronto<br />
se vio que venían sedientos de sangre. Yo mismo oí aquel día<br />
a un clérigo navarro, llamado don Miguel Bidaurre, jactarse<br />
de que en Pamplona pasaban ya de 2.000 los fusilados a<br />
pesar de que allí no hubo lucha ni nadie intentó resistirse a<br />
ellos. Ahora se dice que pasan de 7.000 los fusilados en<br />
Navarra. Aseguraba Bidaurre que en esta provincia bastaba<br />
con que a uno se le encontrara un carnet de la UGT para que,<br />
sin más, se le fusilara. En cuanto a los nacionalistas vascos, no<br />
necesitaban de otro delito a veces para merecer igual castigo.<br />
Le pregunté por un conocido mío y me contestó: “Fue conducido<br />
a la prisión de San Cristóbal”. Y añadió sonriente:<br />
“Bueno, no sé si llegaría allí, porque ése debía ser nacionalista”.<br />
Esta dolorosa impresión del primer momento se vio pronto<br />
confirmada por las noticias que iban llegando.<br />
Todas las noches caían fusilados grupos numerosos de hombres<br />
y también algunas mujeres. Muchos de ellos eran personas<br />
de conducta irreprochable; hombres que habían expuesto<br />
su vida haciendo guardia de noche en las iglesias en<br />
momentos de apuro; que habían acogido en sus casas a<br />
sacerdotes que se creían en peligro; que a tiro limpio habían<br />
impedido el incendio de San Sebastián.<br />
He aquí un rasgo de un joven de los fusilados. Era de Urnieta,<br />
fervoroso congregante de San Luis. Fue condenado a muerte.<br />
El p. jesuita que lo confesó, compadecido de él, le ofrece una<br />
pastilla de veronal. El joven pregunta: “Ori, zer da, Aita? – Au,<br />
lo egiteko da”. Entonces le contesta el joven: “Jesukristok<br />
etzun lorik egin iltzekuan, eta nik ere ez det lorik egin nai”<br />
(“¿Qué es eso, Padre? – Esto es para dormir”. Entonces le contesta<br />
el joven: “Jesucristo no durmió cuando le iban a matar,<br />
y yo tampoco quiero dormir”). E, hincándose de rodillas, permaneció<br />
en esta postura durante seis horas, hasta que vinieron<br />
a buscarlo los encargados de la ejecución.<br />
Un p. jesuita de San Sebastián me dijo: “He asistido en San<br />
Sebastián a unos 290 condenados a muerte. El hombre que se<br />
arrodilla lloroso para confesarse por última vez, no miente.<br />
Pues bien, no hemos encontrado al anarquista ni al comunista;<br />
sólo encontramos nacionalistas”.<br />
De Pasajes, puedo asegurar que, mientras hombres de<br />
izquierdismo rabioso, como Téndulo García, casado por lo<br />
civil, y cuyos hijos están sin bautizar, se encuentran como en<br />
su elemento, rodeados de toda clase de consideraciones por<br />
haber ingresado en Falange; hombres tan cristianos y ejemplares<br />
como Manuel Garbizu, presidente del Batzoki, que<br />
tanto contribuyó a la salvación del párroco de Alza, D. Félix<br />
Amiano, han sido fusilados.<br />
Pero, lo verdaderamente inaudito e inconcebible es el fusilamiento<br />
de beneméritos y santos sacerdotes.<br />
En vano pretenden manchar su memoria con acusaciones<br />
desprovistas de todo fundamento y verosimilitud. Ha habido<br />
sacerdotes, como Peñagaricano y Onaindia que no han sido<br />
llamados ni una sola vez a declarar, como lo atestiguan sus<br />
compañeros de cárcel, don Joaquín Bermejo y el sr. Párroco<br />
de Astigarraga. Ha habido casos como el de don Martín<br />
Lecuona de quien dijeron que fue fusilado por haber sido<br />
hallados en su casa documentos comprometedores, siendo<br />
así que en la hora en que lanzaban dicha acusación no habían<br />
sido registradas ni su casa de Rentería, ni la de su familia<br />
de Oyarzun.<br />
En cuanto a la protección dispensada en Pasajes a los llama-