Pasaia III - Pasaiako udala

Anacleto Arana, ezkerrean,
Antonio Trecet,
PYSBEko zuzendarigerentea
lagun duela
Punteetarainoko
paseoan.
132 I
San Pedrorantz zeramatzan txalupara joan, eta, pistola eskuan
zuela, askatzeko agindu zien, galdeketa txiki bat egin eta La
Union-eko (sindikatu komunista) buruzagiaren aurrean protesta
egin ondoren.
Posadillo abizeneko gizonezko bat, Pasai Donibaneko
PYSBE faktoriako ontzietako ofiziala bera, kanpotarra eta faxistatzat
hartua, Camara jatetxean bizi zen. Egun batean, harengatik
galdezka joan ziren batzuk. Ez zegoen etxean. Jatetxeko
jabeek pentsatu zuten Posadillo atxilotzera zetozela, eta
gauean berriro etorriko ziren beldur, berriemaileari deitu zioten
gertatutakoa azaltzeko. Berriemaileak esan zien Batzokian
ohe bat atonduko zutela Posadillorentzat, eta halaxe egin
zuten. Posadillo Batzokian agertu zen gauean, baina ez zuen
bertan lo egin, ez baitzuen ezer gertatuko zitzaion usterik.
Posadillo jaun horrek berak gobernatzen zuen Galerna ontzia,
matxinoen esku utzi zuenean, Aitzol, Pelletier, Jurito,
Sansinenea, etab. barruan zirela.
…
Egun batez Trintxerpeko batzuk etorri ziren alkatetzara eta
Pedro Gurrutxaga apaiz lagunkidea non zen galdetu zuten. Gau
hartan berriemaileak herri berean bizi zen lehengusu baten
etxera eraman zuen Gurrutxaga, zer gerta ere babesean egon
zedin. Geroago, Goena jauna, San Pedroko apaiza hil zutenean,
Monzon jaunak agindu zuen Donibaneko apaiz lagunkidea
Diputaziora eramateko, seguruago egon zedin. Baina apaizak
nahiago izan zuen senide batzuen etxean geratu, Okendo kalean,
eta haraxe eraman zuen berriemaileak.
Berriemailearen ama Irungo parrokoaren etxean bizi zen,
eta amarenera joan zen gauza batzuk ateratzeko, etxetik lapurtuko
zizkioten beldurra baitzuen. Ama ez zen ausartu halakorik
egitera apaizaren baimenik gabe, baina apaiza Ondarroan
zegoen. Berriemaileak, hala ere, bi kaliz eta ur-ardo ontzi batzuk
hartu zituen eta Donibaneko Batzokian gorde.
Matxinoengandik ihesi herritik atera behar izan zuenean, dendena
Donibaneko parrokoaren esku utzi zuen, honek Irunera
iritsarazi zezan.
Herriko parrokoari galdetu eta haren baimena jaso ondoren,
berriemaileak lortu zuen Eusko Alderdi Jeltzaleak Santa Ana
ermita eta Bonantzako Santo Kristo basilika konfiskatzea, besteek
halakorik egin ez zezaten eta hango gauzak behar ez ziren
bezala erabili ez zitzaten”.
Hala deskribatzen du gerra Donibanera iritsi zenekoa:
“Abiazioaren bonbardaketak apenas izan zuen eraginik Pasai
Donibanen. Egun bakar batean (ez naiz dataz oroitzen), abuztuaren
hondarrean, Bordaundiko kuartela MEIPIko lokaletan
muntatu berri zela, hegazkin batek hainbat bonba jaurti zituen
kuartelaren inguruetan, eta bi pertsona hil”.
Faxistek Donibane hartu zutenean bertako erlijiosoek hartutako
jarreraren inguruan zuzeneko lekukotza ematerik ez zuen
izan. Aranak, ordea, ez du ezkutatzen Donibaneko apaizak altxamenduaren
aurreko urteetan izan zuen jarrera:
“1934. urtean, Pedro Gurrutxaga herriko apaiz lagunkideak
hala esan zion harekin aitortzera joan zen emakume bati: ez
ziola absoluziorik emango Emakume Abertzale Batza elkartetik
ateratzen ez zen bitartean; izan ere, haren arabera, elkarte hartan
bildutako dirua iraultza egiteko erabiltzen zen. Ondorioz,
auzia argitzeko eskatu zion emakumeari, nahi zuen lekuan galdetuta.
Emakumeak berriemaileari galdetu zion ea zertan erabiltzen
ziren EAB elkarteko diruak. Berriemaileak, Uri-buru-batzarrekoa
baitzen, kontuen liburua aurkeztu zion apaiz lagunkideari.
Han azaltzen zen zertan xahutzen zen dirua: bazkideen
hiletetarako meza-diruetan (10 pezeta), gaixotasunen sorospenean
etab. Deus ez helburu politikoetarako. Apaiz lagunkideak
egun bat eduki zuen liburua etxean”.
Aldiz, tarte bat eskaintzen die matxinatuek Donibane hartu
orduko egindako ekintzei:
“Matxinoak sartu eta gero, hauen aldekoek mendeku-ekintza
batzuk egin dituzte. Aipatzeko modukoa da, adibidez, Jose
Manzisidor Defentsa Batzordeko kide izandakoaren kasua.
Pasaia ebakuatzerakoan kanpora joan behar zuten herritarrek
jakiak eta bestelakoak ere eramango zituztela susmoa hartuta,
Manzisidorrek Leovigildo Otaegi jaunari eman zion berri,
Otaegik janari denda bat eta mertzeria bat baitzeuzkan.
Jakinarazi bakarrik ez, lagundu ere lagundu zion dendako hainbat
gauza goiko solairura eramaten eta han gordetzen.
Matxinatuen armadak aurrera egin zuenean, Manzisidor jauna
Zumaitik Pasaiara itzuli zen, hara ihes egina baitzegoen. Handik
laster atxilotu egin zuten eta heriotza-zigorra ezarri zioten.
Emazteari eskatu zion Leovigildo Otaegi salatariari barkatzeko;
berak barkatzen ziola eta pozik zihoala hiltzera. Otaegi izan
zen, bai, salataria: Matxinatuen armada Pasaian sartu zenean,
Otaegik salaketa jarri zuen Manzisidorren aurka, Defentsa
Batzordeko kide izateagatik eta dendak asaltatzeagatik. Gero,
kondenatuaren alde egin zuten Pasaiako agintari guztiek, eta,
azkenean, heriotza-zigorra kendu eta bizi osorako kartzela ezarri
zioten. Honen guztiaren berri Olaziregi anaietako batek