Pasaia III - Pasaiako udala

Reservada nº 1’ izeneko dokumentua helarazi zuen. 1936ko
maiatzaren 25ean sinatutako dokumentu horrek zera zion: “se
tendrá en cuenta que la acción ha de ser en extremo violenta,
para reducir lo antes posible el enemigo, que es fuerte y bien
organizado”, seinalatuz lehen helburuak: “todos los directivos
de los partidos políticos, sociedades o sindicatos no afectos al
Movimiento” zera gehituaz “se les deben aplicar castigos ejemplares,
para estrangular los movimientos de rebeldía o huelgas”
59 . Molak planifikatu bezala, eta 1936ko uztailaren 19an
aldarrikatzen zuen bezala, matxinadan bortxakeria muturreraino
eraman zen: “hay que sembrar el terror… hay que dejar sensación
de dominio eliminando sin escrúpulos ni vacilación a
todos los que no piensen como nosotros” 60 .
Matxinoen aldean boterea militarren eskuetan geratu zen;
sindikatuak eta alderdi politikoak desegin zituzten, beraien
liderrak errepresioaren lehentasunezko helburu bilakatu zirelarik.
Espainiari bere balio eta zerizan tradizionalak itzuli
nahirik, eta ‘liberalismoaren eragin kaltegarritik’ aldendu
nahirik, matxinoek espainiar arima –beraiek ulertzen zuten
bezala– desitxuratzen lagundu zuten gizabanakoak desagerrarazteari
ekin zioten herria onbideratzeko asmoz.
Apaizeriak altxamenduaren alde agertu zen eta espainiar aurkakotzat
jotzen zen eta beraz desagerrarazi behar zen etsai
baten aurkako gurutzadaren ideia berreskuratzen zuen hizkera
legitimatzen lagundu zuen. Francisco Franco jeneralak
1937ko azaroaren 16an zehazten zuenez 61 : “… nuestra guerra
no es una guerra civil, una guerra de pronunciamiento,
sino una cruzada de los hombres que creen en Dios, que cre-
en en el alma humana, que creen en el bien, en el ideal, en el
sacrificio, que luchan contra los hombres sin fe, sin moral, sin
nobleza… “
Izulaborri-giro baten pean berme judizialak desagertu egin
ziren, baita uztailaren 18ko altxamendua erresistentziarik gabe
garaitutako lekuetan ere, kosta ahala kosta saihestu nahi baitzuten
atzealdean inolako oposiziorik berriz eratzea. Defentsan
ziharduten errepublikarrek udalerria hustean, tropa frankistak
1936ko irailaren 13an tirorik bota gabe sartu ziren. Pasaia okupatuz
zihoazen heinean matxinoek kartzelaratu, atxilotu eta
herriko ‘gorri’ gailenak asasinatzeari ekin zioten; sarritan inongo
formazio militar edota ardura politikorik ez zutenak.
‘Bapateko errepresiotzat’ 62 har daitekeen oldarraldi hau batez
ere Bidebietako tiro eremuan exekutatu zen. Nazional izenekoek
burutu zituzten indar-ekintza asko eta asko armadak
Afrika Iparraldean izandako esperientzia kolonialean oinarritu
ziren, lurralde konkistatuan indar okupatzaile baten moduan
jokatuz. Askotan falangistek osatutako eskoadroiek izu-laborria
zabaltzen zuten eta lurraldea Errepublikaren aldeko jarraitzaileez
garbitzen zuten jazarritako agintarien baimenarekin.
Garai hartan egindako hilketetako asko gauez egin ziren,
heriotza haien egiaztagiririk bat ere utzi gabe, halako moldez
non biktimen senitartekoek zailtasun handiak izaten baitzituzten
heriotzak egiaztatzeko edota hilobi komunetan askotan
lurperatuak izan ziren gorpuzkinak aurkitzeko. Horrelako
kasuetan, gorriak delakoen emazteak, alargunak edota alabak
errepresaliei aurre egin beharrean kausitzen ziren soil-soilik
Pasaiako gudari batzuk
Legutioko frontean,
1937ko otsailean.
Felipe Maya.
I 139