Pasaia III - Pasaiako udala

Barriako hondartza,
Rabaneda eta beste
gudari askoren fusilaketaren
lekuko mutua.
Nagore Portugal.
130 I
bela egiteko agindu zuen, Bordele aldera. Han, muga aldera
zihoan tren batean sartu gintuzten jendarmeek. Toulousera iritsi
ginenean, Juan nire laguna eta biok trenetik jaitsi ginen, eta han
Julian ezagutzeko zoria izan genuen. Aragoarra zen Julian, emakume
frantses batekin ezkondua zegoen. Lana bilatu zigun eta
halaxe hasi nintzen soroan.
Irailaren hasieran Toulousera joan ginen. Han jakin genuen
Alemaniak Poloniari eraso ziola eta Ingalaterrak eta Frantziak
gerra deklaratu ziotela Alemaniari. Hor hasi ziren gauzak okertzen.
Juan eta biok atxilotu egin gintuzten eta Barcaresko kontzentrazio-esparrura
bidali. 1939ko irailaren erdi aldea izango
zen. 1940ko urtarrilaren erditsura Saint Cyprien Sur Mer herriko
kontzentrazio-esparrura aldatu gintuzten, Espainiako mugatik
gertuago.
Eta handik Sain Medard izeneko beste herri batera; han pabiloi
batzuk eraikitzen aritu ginen.
1940ko martxoaren hasieran Espainiara itzultzea eskatu
nuen. Port Bouko mugara iritsi ginenean, jendarmeak desagertuak
zeuden, eta zer egin ez nekiela geratu nintzen. Gainerako
espediziokideak Guardia Zibilarekin zeuden. Handik egun gutxira,
Miranda de Ebroko kontzentrazio-esparrura eraman gintuzten,
eta berehalako batean Madrilera bidali gintuzten ehun
bat.
Irailaren hasieran Los Barriosera eraman gintuzten. Algeciras
ondoko herrixka bat da Los Barrios, Cadizeko probintzian.
Hurrengo destinoa Toledoko batailoia izan zen eta hurrengoa
Quintana del Puente,Venta de Bañostik gertu (Palencia). Esparru
horietan batez ere errepideak eraikitzen aritzen ginen.
1943ko urtarrilaren hasieran Melillara eraman gintuzten. Han
iritsi zitzaidan nire askapenaren berria. Hasiera batean Galiziara
jo nuen, eta uztailaren hondarrean Benito anaiaren karta jaso
nuen, Pasaiara joateko esanez, lehenbailehen itsasoratzeko.
Abuztuak 2 zituen Trintxerpera iritsi nintzenean. Zazpi urte
luze igaro ziren irailaren 11 hartatik, moila haiek utzi eta
Iparreko baforean Bilbo aldera jo nuenetik.
8.4 Francisco Rabaneda
Francisco Rabaneda Postigo Molinan jaio zen (Malaga),
1903ko abuztuaren 21ean. Hamazazpi urte zituela, 1921eko
otsailaren 5ean, Melillako Ingeniari Komandantzian sartu zen.
Soldadu zela, Marokoko Melilla kisketadun Domina eman
zioten Afrika iparraldeko borroketan izan zuen parte-hartzeagatik.
Kabo mailara igo zuten, eta gero sarjentuaren gradura.
1927an Donostiara bidali zuten, eta bi urte geroago gimnastika
irakaslearen titulua eskuratu zuen.
Maria Luisa Cuervo Fernandez santandertarrarekin ezkondu
zen, 1929ko abuztuaren 22an. Lau seme-alaba izan zituzten:
Olga, Pacifico, Francisco (gaur mundu osoan ezaguna Paco
Rabanne izenarekin) eta Dulce.
Altxamendu militarra lehertu zenean Pasaian alistatu zen eta
berehala sartu zen Gipuzkoako Milicias Antifascistas Obreras
Campesinas (MAOC) delakoan, Errenteriako sekzioan zehazki.
1936ko udazkenean sarjentu moduan hasi zen, baina laster
pasa zen brigadatik konpainiako kapitain mailara, eta gero
Euskadiko Armadako MAOC – 3.eko. lehen batailoiko komandante
izatera. Alderdi komunistari lotutako armada zen hura.
Euskal lurraldea altxamendu militarraren erasoetatik babesteaz
gain, 1936ko udazken-neguan Asturiasen ere borrokatu
zen bere unitatearekin. Batailoiko komandante izan zen
1937ko apirila arte. Eta gero Lehen Brigadako Burua
Iparraldeko Armadaren XIV. Gorputzeko Dibisioetan.
Zehaztu behar da, kargu hauek guztiak bete arren, gerraren
gorabeherak zirela medio, Errepublikaren armadarentzat ofizialki
sarjentu izaten jarraitzen zuela. 1936ko irailaren 12an
Errepublikaren Armada Boluntarioan sartzea eskatu zuen, eta
Ingeniarien arman onespena eman ondoren, teniente mailara
igo zuten, 1937ko ekainean.
1937ko abuztuaren amaiera aldera preso hartu zuten eta El
Duesoko presondegian kartzelaratu, borrokan inguru hartaraino
erretiratu ziren euskal indar gehientsuenekin batera.
Hilabete eta erdi eskas egin zuen kartzelan; 1937ko urriaren
15ean, goizeko 06:00etan fusilatu egin zuten frankistek
Berriako hondartzan. Haren gorpuzkinak Santoñako kanposantuan
daude geroztik.
Ingeniarien Kapitain maila aitortu zitzaion gerora Francisco
Rabanedari.
Francisco Rabanedaren gutunak familiari
“Queridísimos hijos. Quisiera deciros tanto, como pensamientos
se me agolpan en este momento, en mis pensamientos, pero
dudo poderlo hacer por el atropello de ideas que me conmueven.
Sirvan estas letras tan sólo para que sepáis que mi muerte no
tiene ningún reproche ante la Sociedad y menos ante Dios. Tan
sólo he luchado por una causa que me creo justa y leal y en la