Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Francisco Rabaneda. Batailoi horrekin egindako lehen irteeran<br />
Gasteiz erasotzeko asmoa genuen. Ni andazain nindoan, baina<br />
nazionalek botatako lehen tiroarekin zauritu egin ninduten,<br />
Legutioko pinudi batean. Senda-agiria eman zidatenean berriro<br />
jo nuen frontera, Larrañaga batailoiarekin. Larrañaga eta Lenin,<br />
batailoi biak komunistek osatzen zituzten. Nik orduan ez nuen<br />
ideologia politiko jakinik, baina, badakizu, bizitzaren gorabeherek<br />
hara eraman ninduten.<br />
Rabaneda ezaguna nuen Trintxerpetik, Illumbeko eskailerak<br />
dauden horretan bizi zen-eta. Bilbo erori zenean, Asturias aldera<br />
jarraitzea beste biderik ez genuen izan. Eta Asturias ere erortzear<br />
zegoela, itsasoz atera behar genuela esan ziguten, baina<br />
portura iristerako ontzi guztiak hondoratuak zituzten. Orduan,<br />
ondo hornitu eta oinez bueltako bidea hartzea erabaki genuen.<br />
Bederatzi egun generamatzan ibilian, faxistak agertu zirenean.<br />
Torrelavegan geunden, eta Guardia Zibilaren aurrera aurkeztea<br />
erabaki genuen. Han hartu gintuzten preso. Ni gazteena nintzen,<br />
eta uste dut horregatik astindu nindutela gutxien, besteei epelak<br />
eman zizkieten-eta. Hala ere, Guardia Zibilaren komandanteak<br />
hala esan zigun: “Zorte handia izan duzue. Falangistek bizkarrak<br />
berotu ordez lau tiro jo ez dizuetenean”.<br />
Handik La Magdalena kontzentrazio-esparrura bidali gintuzten,<br />
Santander hiriburuan. Sardinero inguru horretara eramaten<br />
gintuzten, lan batzuk egitera. Han nengoela etorri ziren nire<br />
anaiak, ze bat erreketea zen eta bestea Falangean sartuta zegoen.<br />
Eurekin joatea nahi zuten, baina nik esan nien ez nuela modu<br />
horretan atera nahi, nahiz eta jakin gurasoak sufritzen ari zirela<br />
herrian, batzuek bai baitzekiten ni errepublikarrekin nengoela.<br />
Handik Miranda de Ebroko (Burgos) kontzentrazio-esparrura<br />
eraman gintuzten eta gero Teruelera, halako beste esparru batera.<br />
Eta han, probintzia hartan inoiz izan den hotzik handiena<br />
egokitu. Terueldik armada nazionalera bilduarazi gintuzten,<br />
Katalunian borrokatzeko, baina gerraren azken egunak ziren.<br />
Kataluniako frontean amaitu nuen gerra, eta Trintxerpera itzuli<br />
nintzen. Baina armada nazionalean pasatako hilabeteak ez ziren<br />
aski soldadutzako deialdian zegokidan denbora betetzeko eta<br />
soldadutza bukatzera bidali ninduten, lehenbizi Burgosko<br />
Infanteriara eta gero Loiolako kuartelera. Han lizentziatu nintzen.<br />
Orduan hartu nuen Buenavistako ile-apaindegia.<br />
Egia esan, gorriak ikusi genituen. Okerrena, lan-batailoietako<br />
esperientzia. Egia esan, umemoko atera ginen, eta oso aldatuta<br />
itzuli”.<br />
8.2 Josefa Martinez Agulla<br />
(1927-12-24, Cangas de Morrazo).<br />
Goizeko ordu hauetan Trintxerpeko Jubilatuen Etxea hutsik<br />
dago, han finkatu dugu hitzordua. Giro baketsu eta isil hau<br />
lagungarri da Pepita oroimen ez hain baketsuetan barna abiatu<br />
dadin eta gurekin konpartitu ditzan. Antonio senarrari eskutik<br />
helduta iritsi da. Emakume moztaka da Pepita, bere belaunaldiko<br />
emakume galiziar gehienak bezala, baina haren laurogei<br />
<strong>III</strong> “Habana” ontzia 1.494 ume eta 72 irakaslerekin atera zen Santurtzitik. Horietatik 122 haur Donostialdekoak ziren.<br />
urteko begiek bizia islatzen dute, borondatearen indarra eta bizirik<br />
ateratakoaren bizkortasuna.<br />
Aurkezpenak eginda, begien bizitasun berarekin ateratzen<br />
dira hitzak bere ezpainetatik. “Nire bizitza historia polita da, eta,<br />
aldi berean, tristea.<br />
Aita ontzietako makinista zen, Norvegiako enpresa batentzat<br />
egiten zuen lan, baina gerra lehertu zenean, errepublikazale ona<br />
izaki, frontera jo zuen. Han atxilotu egin zuten, baina nire aitapontekoari<br />
esker –aitaren lehengusua eta falangista bera– ez<br />
zuten kartzelan hil. Espetxetik bertatik idatzi zion eskutitza amari,<br />
hiru seme-alabetako bat Errusiara bidali zezan eskatzeko.<br />
Nazionalen tropak sartu zirenean Trintxerpetik atera eta<br />
Bilbora jo genuen. Udaletxetik oso gertu egon ginen bolada<br />
batean bizitzen. Teofilo, lau urteko anaia, ahizpa eta hirurok<br />
Santurtziko moilara eraman gintuen amak 1937ko ekainaren<br />
13an, eta Habana <strong>III</strong> ontzira igo gintuen.<br />
Helburura iritsi ginenean hiru urte egon ginen Epatoria<br />
Proletal erietxean, Krimean, SESB hegoaldean. Hasieran, ama<br />
eta aitarik gabe, negar-malkotan ematen genuen egun osoa, baina<br />
gero, denborarekin, oso ondo pasa genuen. Errusiarrek oso<br />
ondo tratatzen gintuzten, oso atseginak ziren; ez dut inolako<br />
kexarik haientzat. Errusian gurea bezalako hamar eskola zeuden,<br />
ume espainiarrekin.<br />
Gaztelaniazko, errusierazko eta bestelako gaiei buruzko eskolak<br />
ematen zizkiguten han. Pixkanaka egokitzen joan ginen,<br />
ume errusiarrak ezagutzen eta haiekin jolasten... Militarren aerodromo<br />
batetik oso gertu bizi ginen. Pilotu errusiarrek, guregana<br />
etorri, aita-pontekotzat hartu eta paketeak ekartzen zizkiguten.<br />
Baina gero etorri zen okerrena. Bigarren Mundu Gerra hasi<br />
zenean, 1940an, Moskura eraman gintuzten, Onisko zentrora.<br />
Josefa Martinez seme<br />
Avelino besoetan<br />
duela. Josefa Martínez.<br />
I 123
Change language