Pasaia III - Pasaiako udala

pen handia bestetik, bizilagun askorentzako etxebizitzak eraiki
zituzten ezinbestean; bizileku ez ezik, portuko, merkataritzako
eta industriako lan eta zereginetarako ere baziren eraikin haiek.
Eta inguru osoa erdiz erdi zeharkatzen zutela, komunikazio
bide nagusiak.
Urteak aurrera, Pasaia erabat industria-gune gisa hazi eta finkatu
zen. Portuaren garrantziari esker nabarmen egin zuten
gora industriak eta arrantzak, bai herrian eta bai inguruko
eskualdean. 1935ean, marinel, sugin eta patroi, 2.000 lagun
inguru enplegatzera iritsi zen Pasaiako ontzidia, eta lehorrean
gutxienez beste 500 gizon-emakumek egiten zuten lan haiei
laguntzen, sareak konpontzen, arrandegian, zama-lanetan,
arrainak lehortzen eta abar. Gipuzkoako ekonomiarentzat
berebiziko garrantzia hartu zuen Pasaiak 3 .
Segidan, udalerriko industria-sarea nola egituratzen zen
azaltzen ahaleginduko gara.
1.1 Metalgintza
Donibane, San Pedro eta Trintxerpeko barrutietan kokatutako
industriek arrantza eta ontzigintza zeukaten langai nagusia.
Antxok, aldiz, beste hainbat enpresa ere hartu zituen, portuko
instalazioen gertutasunak lehiakor izateko aukera ezin hobea
eskaintzen zien-eta. Enpresa haietako batzuk metalgintzan aritzen
ziren, nahiz eta upelgintzan eta ardo eta likoreen alorrean
jarduten zuten enpresek ere une gozoa bizi zuten.
Metalgintzan, hasteko eta behin, Real Compañia Asturiana de
Minas antzinako berun-galdategia aurkituko dugu, eta geroxeago
(1894) Minio y Albayalde lantegia. Bestalde, 1888an, makinaria
egiteko (galdarak, turbinak, e.a.) lantegi bat kokatu zen
Antxon, A. Echeverria enpresa, Lasarteko Fossey faktoriaren
oinordekoa; handik gutxira, jabe-aldaketa bitarteko,
Fundiciones Molinao izena jarri zioten. Javier Luzuriagak Brunet
Banketxeari eta Mandasko Dukeari erosi zien enpresa hau
1918an, eta Ategorrietako eta Tolosako bere galdategietan lan
egiten zuten langile guztiak eraman zituen Antxora I . Garai hartan
180 langile enplegatzen zituen enpresak. 1924an, Javier
Luzuriagak, Victorio semearekin batera, Sociedad Regular
Colectiva Javier Luzuriaga e Hijo sortu zuen. 1928an, Javier
Luzuriaga hildakoan, Victorio semeak hartu zuen oinordetza eta
1937 arte berak eman zion izena enpresari; halaxe osatu zuten
Victoriok berak eta Francisco eta Carmen seme-alabek Sociedad
Victorio Luzuriaga S.L. Militar faxistak altxa zirenean, 327 lagunek
egiten zuten lan enpresan. Azkenik, 1952an, lantegia sozietate
anonimo bihurtu zen, Victorio Luzuriaga, S.A. izenarekin.
Victorio Luzuriagaren faktoria, dudarik gabe, Antxoko barrutiaren
ekonomia-motorra izan zen, eta haren hazkunde sozialaren
eragile nagusia. Inguruan beste hainbat enpresa laguntzaile
ere bultzatu zituen eta horrek herri osoarentzat ekarri
zuen lana.
Lantegi handi horren ondoan, J. Laffort y Cia., S.A. (1890)
zegoen, ardoak eta likoreak ekoizten zituen enpresa. Honek
ere Antxon aurkitu zuen kokaleku egokia, XIX. mendearen
amaieran alor hori indarrean baitzegoen, portuko jarduerari
eskainitako atalean frogatu ahal izango denez.
Bestalde, Molinao inguruetan, M. Borderas y Cia elkartea
kokatu zen 1870ean. Petrolioak, olioak eta mineralak salerosten
zituen elkarte horrek. 1892an, I. Mercader y Viuda de
Londaiz epigrafearekin beste elkarte bat ere ari zen jarduera
berean. Hainbat konpainia multinazional biltzen zituen altzoan:
Clavileño, Petroleos Porto Pi, Autoriza eta Shell, besteak
beste. Urte haietan, Ameriketako Estatu Batuetatik (AEB) zetorren
petrolio garbia fintzen zuen; bi belaontzi baliatzen zituen
horretarako: Gobeo eta San Ignacio de Loyola bergantin-goleta.
Azken hau, bere burdinazko kroskoarekin, Espainiako banderarekin
petrolio-garraiorako zen lehen ontzia izan zen.
Eskozian eraiki zuten 1893an, arestian aipatutako I. Mercader
y Viuda de Londaiz enpresarentzat. 1897an lehertu egin zen,
badian ainguratzen ari zela, eta bertan hondoratu zen; gerora
ur-azalera atera eta berreskuratu egin zuten. 1912ra arte jarraitu
zuen zerbitzuan; urte hartan eskifaia osoarekin desagertu
zen Ipar Atlantikoko uretan.
1928an, I. Mercader y Viuda de Londaiz enpresak utzi egin
zituen instalazio hauek, petrolio-produktuak gordetzeko eta
banatzeko monopolioa Compañia Arrendataria del Monopolio
de Petroleos S.A. (CAMPSA) enpresaren esku geratu zenean.
Bestalde, aipatzekoa da 1930ean Antxon kokatu zela
Beissier, kolak eta margoak egiten zituen enpresa.
Beste alor bat, garrantzitsua oso, eragin handikoa Antxoko
barrutian, upelgintza izan zen. Ramoneda, Yturgaiz-
Momediano, Zabala, Sinisterra, Viles eta beste hainbat lantegi
estu baino estuago loturik daude barrutiaren ekonomia-gorakadarekin.
Itxi zen arte tuboak edo eztainuzko tuboak esan izan zit-
I Idazle askorentzat Astilleros Luzuriaga ontzigintza enpresa 1918an hasi zen itsasontziak egiten, baina nahasten dira; izan ere, data horretan Javier Luzuriagak erosi
egin zuen Fundiciones de Molinao enpresa, Antxoko barrutian, eta ontzigintza jarduera berriz, San Pedron, 1929an hasi zuen.
Bordalabordako ontziola
I 17