Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
138 I<br />
Ta len ikusi-gabeko<br />
zuaitz berri bat zegoan<br />
erdian, guzien buru…<br />
Aren gerizak erri-baratzak<br />
ezin-hilkor egin ditu.<br />
Xabier Lizardi, 1931<br />
F<br />
RANCISCO RABANEDA POSTIGO (1903-1937)<br />
gudari pasaitarra Santoñako El Duesoko kartzela<br />
barruan, heriotzaren zain zegoela, bere<br />
seme-alabei bere azken pentsamenduak<br />
idazteari ekin zion, “tan sólo he luchado por<br />
una causa que me creo justa y leal” aitortzen zien; “impulso<br />
generoso de querer mantener una justicia de emancipación y<br />
libertad”. Indar sinboliko handia da bere fusilamenduarena.<br />
Belaunaldi oso batek Espainiako II. Errepublikaren garaian<br />
abiarazitako eskubide berdintasunen zabalkunde eta indartze<br />
bidea eten zuten, beste gauza askorekin batera, faxisten matxinadak,<br />
36ko gerrak eta Francisco Francok gerraren ostean ezarritako<br />
diktadurak. Francisco Rabanedaren asasinatzearen<br />
uneak galera hori laburbiltzen eta irudikatzen du une tragiko<br />
bakarrean.<br />
Xamurtasun handiz idatzi zituen Francisco Rabanedak bere<br />
azken hitzak. Kartzelako bere idatziek erakusten dutenez,<br />
inolako damurik gabe eta ideietan tinko hil zen, eta baikor ageri<br />
zen etorkizunari begira ere; oroimena baitzuen aldarri, “trozo<br />
histórico que refleje la justicia de nuestra lucha”; justiziazko<br />
oroimen historikoaren berreskurapena alegia.<br />
Gerren eta indarkeriazko gatazken legatua korapilatsua eta<br />
era askotakoa da, eta azpiegitura-suntsiketak eta beldurrezko<br />
erregimen-ezarpenak ez ezik, ‘belaunaldi traumatizatuak’ ere<br />
sortarazten ditu, zeinek oinarri baitituzte desagerpenak; doluetenaldi<br />
edo dolu-ezinak; umezurtz / erbesteratu / eta elbarrien<br />
esperientziak; edota biktimen ahotsak isilarazten dituzten gertaera<br />
historikoen bertsio inposatuak. Legatu honen zati funtsezko<br />
bat jazotako gertaerei buruzko memoria kudeatzean<br />
datza.<br />
Bere iragan traumatikoari aurre egiteko gizarte jakin batek<br />
dauzkan aukerak era askotakoak dira, eta benetan sorta zabala<br />
osatzen dute: ukapen, faltsutasun, ahanztura, isiltasun eta errepresioarekin<br />
hasi eta, batez ere trantsizio politikoaren garaietan,<br />
amnistia-promulgazioekin eta egia-batzordeekin buka.<br />
Aldi berean nahiko baliabide garrantzitsuak eskura ditzakete<br />
egitateak ikertzeko, errudunak auziperatu eta zigortzeko, bikti-<br />
mei kalte-ordainak eskaintzeko, adiskidetze-prozesuak abiarazteko<br />
eta prebentzio-pedagogiak garatzen laguntzeko.<br />
Espainiako Gerra Zibilean zehar giza eskubideen aurka<br />
egindako bortxaketak ugariak izan ziren, eta izugarrikeria<br />
haiek 1936tik 1939ra bitartean ez ezik, denboran areago luzatu<br />
ziren. Matxinoek garaipena eurentzat aldarrikatu ostean,<br />
errepresio gogorra burutu zen garaituen aurka, gerrari beste<br />
metodo batzuen bidez jarraitzeko borondateari lehentasuna<br />
emanez. Diktadura garaian giza eskubideen aurkako bortxaketak<br />
hainbat modutara eta bestelako intentsitatearekin gertatu<br />
zirela ahaztu gabe, borrokaren oroitzapenak, orduan jazotako<br />
izugarrikerienak eta garaituen aurka jarraian zuzendutako<br />
errepresioarenak bizirik iraun dute gatazkatik bizirik ateratakoen<br />
memorian. Diktadorea hil ostean demokraziarako trantsizioaren<br />
protagonistak izandakoen gogoan ere presente egon<br />
zen.<br />
Diktadura osteko trantsizioari inguratu zitzaizkion zertzeladek<br />
hitzarmen inplizitu bat ahalbidetu zuten, eta ondorioz,<br />
joandako garaietan egindako giza eskubideen aurkako bortxaketak<br />
ahaztuta geratu ziren, ahaztarazi ziren, trantsizioko erregimen<br />
berritua sendotu ahal izateko, eta akordio hura 1976ko<br />
Amnistiaren Legean gauzatu zen. Hala ere, ituna zela-eta, errepresioaren<br />
biktimek, jasandako gehiegikeriak salatzearen beldurrez<br />
hain denbora luzez isilik iraun zuten familiek alegia, ez<br />
zuten beren erreparazio moralik ez eta kalte-ordain eskarientzako<br />
erantzunik ere jaso demokraziaren hurrenez hurreneko<br />
gobernuen aldetik. Demokrazia finkatu ostean ere biktimen<br />
memoria isilarazita, 1936-39ko Gerra Zibilean gertatutako<br />
izugarrikerien zati batek ahantzian mantendu du.<br />
Garaituak eta azpiratuak<br />
Gatazkan zehar giza eskubideen aurkako bortxaketa masiboen<br />
eta nazioarteko giza zuzenbidearen aurkako ekintza ugari<br />
burutu ziren, izularri beroko garaian bide-bazterrak eta hilerriak<br />
gorpuz betez. 1936ko martxoan, matxinadaren prestaketa<br />
lanetan ari zela Emilio Mola jeneralak ‘Instrucción
Change language