Door met Duurzaam Veilig; Nationale - SWOV

een schets van de partijen die bij de implementatie een
rol spelen (of zouden moeten spelen) en de initiatieven
die voor een goede implementatie vereist zijn (6.3).
6.1. Karakteristieken van ITS
De bijdrage van ITS aan een duurzaam veilig wegverkeer
kan op verschillende automatiseringsniveaus
plaatsvinden. De volgende paragraaf schetst de verschillende
niveaus en geeft daarbij aan in hoeverre
deze naar verwachting bijdragen aan een duurzaam
veilig wegverkeer (6.1.1).
De effecten van veel ITS-systemen kunnen uiteindelijk
echter anders uitpakken dan verwacht. Enerzijds
omdat burgers of verkeersdeelnemers die er mee te
maken krijgen de systemen moeten accepteren voordat
ze geïmplementeerd kunnen worden; anderzijds
omdat de toevoeging van ITS aan het verkeerssysteem
onbedoelde veranderingen in het menselijk gedrag kan
teweegbrengen, die de werking van het systeem kunnen
ondermijnen. De tweede paragraaf schetst de
aspecten die in dit kader een rol spelen (6.1.2).
Om uiteindelijk de concrete ITS-toepassingen die een
bijdrage kunnen leveren aan een duurzaam veilig wegverkeer
goed te kunnen begrijpen, gaan we in de laatste
paragraaf in op de verschillende manieren waarop
ITS-toepassingen kunnen werken (6.1.3). Hierbij maakt
de lezer tevens kennis met een paar vaktermen die
later in het hoofdstuk terugkomen.
6.1.1. Van informeren tot automatiseren
ITS kan op verschillende automatiseringsniveaus op
het proces van verkeersdeelname inwerken. Het meest
vergaande niveau van ITS-ondersteunde verkeersdeelname,
en tevens de meest vergaande vorm om onveilige
handelingen van verkeersdeelnemers tegen te
gaan, is volledige automatisering van de verkeerstaak.
Hierbij kan het voertuig zich automatisch voortbewegen
en heeft de mens slechts nog een controlerende
functie. Zover is het echter nog lang niet en het is de
vraag of het ooit zover zal komen, gezien de complexiteit
van het wegverkeer. In andere vervoersmodaliteiten
is dergelijke verregaande automatisering reeds
een feit, bijvoorbeeld binnen de luchtvaart en het
spoorvervoer. De belangrijkste reden hiervoor is dat
deze sectoren een veel grotere uniformiteit in het verkeerssysteem
kennen, waardoor de meeste zaken
automatisch kunnen worden afgehandeld. Volgens de
Leidse emeritus-hoogleraar Wagenaar (Van Weele,
2001) moet het antwoord voor mogelijkheden om het
wegverkeer in de toekomst te automatiseren dan ook
in het vergroten van de uniformiteit worden gezocht,
zoals reeds op autosnelwegen het geval is. Volgens
hem zou volledige automatisering voor het wegverkeer
de ultieme veilige situatie creëren, al onze ‘robotangst’
ten spijt.
De verkeersveiligheid kan vooralsnog geholpen worden
door minder verregaande geautomatiseerde vormen
van ITS. Hierbij biedt ITS vooral een aanvulling op de
menselijke capaciteiten. Zo vinden we een niveau lager
interveniërende ITS waarbij (meestal in specifieke
situaties) een gedeelte van de rijtaak wordt overgenomen
en de bestuurder hierover wordt geïnformeerd. De
bestuurder blijft op dit niveau wel verantwoordelijk voor
de rijtaak en de eventuele consequenties daarvan.
Voorbeelden van interveniërende ITS zijn automatisch
remmende systemen om botsingen te voorkomen en
de 'harde' variant van de Intelligente Snelheidsassistent
(ISA, zie 6.2.2).
Weer een niveau lager vinden we de waarschuwende
ITS. Bij deze vorm geeft het systeem eerst een suggestie
die, indien deze niet wordt opgevolgd, steeds
nadrukkelijker wordt. In uiterste vormen kan het al een
aanzet tot een corrigerende actie geven. Een voorbeeld
van dergelijke waarschuwende systemen is ISA waarbij
de bestuurder tegendruk krijgt van het gaspedaal
indien de snelheidslimiet wordt overschreden.
Op het laagste niveau van automatisering kan ITS bijdragen
aan veilige verkeersdeelname door de verkeersdeelnemer
te informeren. Op dit niveau moet de
verkeersdeelnemer nog wel zelf de informatie interpreteren
en beslissen of op basis hiervan handelingen vereist
zijn. Voorbeelden van informerende ITS zijn systemen
die informatie verschaffen over de omgeving,
bestuurdersmonitoringssystemen en informerende ISA
(zie 6.2.2).
De theoretische veiligheidseffecten zijn weliswaar hoger
bij toenemend automatiseringsniveau (Carsten & Tate,
2005), maar de grootste effecten op niet al te lange termijn
worden verwacht van informerende en waarschuwende
systemen. Dit komt voort uit de verwachting dat
systemen die ingrijpen in de rijtaak vooralsnog weinig
toepassing zullen vinden omdat ze veel lastiger te realiseren
zijn. Daarnaast spelen nog andere zaken die
hun oorsprong vinden in hoe mensen met systemen
omgaan (zie 6.1.2).
116 UITWERKING VISIE: MAATREGELEN