Door met Duurzaam Veilig; Nationale - SWOV

Mogelijk schrikt het woord 'inspectie' of 'toezichthouder'
sommigen af. Toch leert een blik op de activiteiten
van bestaande inspecties en toezichthouders dat hun
activiteiten meer inhouden dan 'sancties opleggen'.
Hun taken zijn veelal combinaties van drie categorieën
activiteiten:
1. Toezicht houden en optreden
- Toezicht houden op belangrijke voorgeschreven
processen/systemen, zoals veiligheidszorgsystemen,
wijze van onderhoud, opleidingen, informatieen
kennisoverdracht.
- Verlenen van vergunningen en handhaven van normen
en richtlijnen. In de werkzaamheden wordt ook
verschil gemaakt tussen deze operationele handhaving
van vergunningen, rijtijden, milieuovertredingen,
en dergelijke, en het toezicht dat meer op afstand
geschiedt.
- Sancties opleggen. Die kunnen liggen in de sfeer
van verlies van vergunningen, uitsluiting van deelname
aan het proces, verlies van subsidie/bijdragen,
verplicht doen volgen van cursussen, en dergelijke.
Voor sommige partijen zal reputatieverlies al een
sterke sanctie zijn.
- Doorgaans verplicht jaarlijks rapporteren over de
stand van zaken in de betreffende sector en daarbij
aanbevelingen voor verbetering doen.
2. Adviseren en intermediair optreden: overleg voeren,
raad geven, arbitreren.
- Onderzoek (laten) verrichten, bijvoorbeeld naar
soorten veiligheidszorgsystemen (Arbeid), diepgaand
onderzoek naar (bijna-)ongevallen (Inspectie
Verkeer en Waterstaat voor de luchtvaartsector).
- Kennisoverdracht over onder meer best practices,
bevorderen van leerprocessen.
- Monitoren, audits houden, actie uitlokken door partijen
aan te spreken op hun eigen kennis en motivatie.
3. Optreden ten aanzien van beleidsvoorbereiding,
besluitvorming en uitvoering.
- Erop toezien dat veiligheid zijn plaats krijgt in planvorming,
dat afwegingen op een transparante wijze
plaatsvinden en dat actieplannen ontwikkeld worden.
- Optreden naar aanleiding van signalen uit de
samenleving.
- In sommige velden is de inspectie ondersteunend
aan de beleidsontwikkeling of zelfs geïncorporeerd
in de beleidsorganisatie (Arbeid).
De bedoeling van inspectie en toezicht is dat de meerderheid
van de partijen zich uit zichzelf aan de regels
houdt, dus nut en noodzaak daarvan inziet. Het streven
is steeds de goedwillende zo min mogelijk in de weg te
leggen en deze zonodig te ondersteunen met raad en
daad. Alleen onwillige of tekortschietende organisaties
hebben min of meer dwang nodig en worden door de
toezichthouder aangesproken.
Een moderne toezichthouder probeert zo min mogelijk
gebruik te maken van sanctionerende bevoegdheden;
dan is het immers feitelijk te laat. De bevoegdheid is de
stok achter de deur om gemakkelijker binnen te komen
('speak softly, but carry a big stick').
16.3.2. Instrumentenmix als de basis voor
inspectie
Bij inspectie of kwaliteitszorg van intermediaire partijen
binnen het verkeerssysteem denken we steeds aan
centrale bemoeienis op basis van een wet. Op basis
hiervan kan dan achteraf beoordeeld worden of men
zich wel aan de wet gehouden heeft, meestal met de
mogelijkheid voor een sanctie op de achtergrond. Maar
er zijn meer eigentijdse invullingen van inspecties, zoals
ook uit de vorige paragraaf bleek. Een inspectie is volgens
de moderne opvattingen een integraal onderdeel
van de kwaliteitszorg, en in het beleidsproces een sluitstuk
van de beleidscyclus.
Essentieel voor de keuze van 'de mix' van instrumenten
(zie de voorgaande opsomming) is het antwoord op
de vraag hoe de 'vanzelfsprekende naleving' gestalte
krijgt. Is te volstaan met voorlichting en kennisoverdracht
(dus overreding)? Kunnen partijen (ook overheden
onderling) overeenkomsten afsluiten, waaraan ze
elkaar kunnen houden (zelfbinding)? Of moet er sprake
zijn van een zekere dwang en centrale bemoeienis
omdat de gewenste situatie (beheersing van veiligheid)
anders niet binnen bereik komt? Een overheersende
gedachte hierbij is om zo min mogelijk extra te regelen.
De keuze voor de inzet van een instrumenten is vooral
afhankelijk van de mate waarin belangen van actoren
meer of minder parallel lopen en van de mogelijkheid of
er extra externe druk te creëren is vanuit consumenten/belanghebbenden.
Wat de mate van parallel lopen
van de belangen en wat de externe druk betreft, zijn
verschillende situaties te onderscheiden:
- Als er sprake is van sterk parallelle belangen én een
sterke druk vanuit de consument of andere belanghebbende
ten aanzien van de veiligheid, dan is er
een grote neiging tot naleving van de regels. De
228 UITVOERING