Door met Duurzaam Veilig; Nationale - SWOV

aanleiding een soortgelijke maatregel voor alle EU-landen
aan te bevelen. Medio 2005 had echter nog geen
enkel EU-land dit advies daadwerkelijk opgevolgd.
Voor drugs bestaan in Nederland, anders dan in onze
buurlanden Duitsland en België, (nog) geen wettelijke
limieten. De wet zegt dat het een bestuurder verboden
is te rijden onder zodanige invloed van een stof, dat hij
niet meer tot het behoorlijk besturen van een voertuig
in staat is. Tot voor kort was het bewijs daarvan door
politie en Openbaar Ministerie (OM) vaak moeilijk te
leveren. Meestal moest de bestuurder dan een ongeval
hebben veroorzaakt of gevaarlijk rijgedrag hebben vertoond.
Een uitspraak van de Hoge Raad in december
2004 heeft de bewijslast van het OM op dit punt aanzienlijk
verlicht. De Hoge Raad bepaalde dat een
bestuurder ook op grond van toxicologisch onderzoek
en een bijbehorend deskundigenrapport over het effect
op de rijvaardigheid, kan worden veroordeeld.
Tot slot moest en moet het OM de rechter ervan overtuigen,
dat de bestuurder redelijkerwijs had kunnen
weten dat zijn of haar drugs- of medicijngebruik tot verminderde
rijvaardigheid zou leiden. Veroordelingen
wegens drugs- of medicijngebruik kwamen in
Nederland tot nu toe dan ook maar mondjesmaat voor.
Via bestuursrechtelijke maatregelen (zie 10.3.5) kunnen
drugsgebruikers gemakkelijker worden aangepakt door
hun rijbewijs ongeldig te verklaren. Ook deze mogelijkheid,
waarvan het overigens nog maar de vraag is of
die zonder aanvullende maatregelen in de sfeer van
rehabilitatie effectief kan zijn, wordt echter niet op grote
schaal toegepast.
10.3.2. Handhaving
Tegelijk met de invoering van de wettelijke alcohollimiet
van 0,5 promille kreeg de Nederlandse politie middelen
om het alcoholgehalte te meten. Voor de opsporing
gebeurde dat met de roemruchte chemische blaaspijpjes
en voor de bewijsvoering met de bloedproef (en in
uitzonderlijke gevallen met een urinetest).
Door de publiciteit waarmee de wetswijziging gepaard
ging, hadden de Nederlandse bestuurders blijkbaar
even het idee dat de pakkans bij overtreding bijna
100% was. Kort na de invoering van de wet reed in
weekendnachten nog maar 1% van de automobilisten
met een BAG boven de 0,5 promille rond. Vóór de
invoering van de wetswijziging was dat maar liefst 15%.
Toen na enige tijd bleek dat het met de pakkans wel
meeviel, herstelde het oude gedrag zich grotendeels,
maar bleef er toch nog een significant effect over. In
1977 was het aandeel overtreders 12% en dat bleef zo
tot het midden van de jaren tachtig. In de tussenliggende
periode veranderde er weinig of niets in het toezichtniveau
en de jaarlijks uitgevoerde grootschalige voorlichtingscampagnes
hadden geen merkbaar gunstig
effect op het rij- en drinkgedrag.
Tussen het midden van de jaren tachtig en het begin
van de jaren negentig nam het toezichtniveau gestaag
toe, geholpen door de invoering van, achtereenvolgens:
1. elektronische ademtesters ter vervanging van de
dure en onbetrouwbare blaaspijpjes (sinds 1984);
2. ademanalyses voor bewijsdoeleinden ter vervanging
van de tijdrovende en dure bloedproef (sinds 1987);
de wettelijke limiet bij ademanalyses werd gesteld
op een ademalcoholgehalte (AAG) van 220 mg/l;
3. gemandateerde OM-transacties door de politie
(sinds 1989), waardoor het justitiële apparaat werd
ontlast.
Met het toenemende toezichtniveau begon ook het
aandeel overtreders weer te dalen, globaal met een
kwart bij elke verdubbeling van het toezicht. Het voorlopig
laagste niveau van rijden onder invloed werd
bereikt in 1991 en 1992, met 4% overtreders in weekendnachten.
Aan deze gunstige trend kwam tijdelijk een
einde door de reorganisatie van de Nederlandse politie,
die in 1993 en 1994 tot een forse vermindering van het
alcoholtoezicht leidde en tot een stijging van het aandeel
overtreders met een kwart (5% in weekendnachten).
Vanaf 1995 trad een geleidelijk herstel van
het toezicht op en stabiliseerde het aandeel overtreders
zich rond 4,5%. De oprichting van regionale verkeershandhavingsteams
gaf vanaf 2001 een nieuwe impuls
aan het alcoholtoezicht, dat sindsdien ongeveer verdubbelde.
Naar schatting heeft de politie in 2004 circa
twee miljoen bestuurders op alcoholgebruik getest. Dit
ging wederom gepaard met een daling van het aandeel
overtreders tot ongeveer 3,5% in 2004 (AVV, 2005).
Publiciteit rond geïntensiveerd toezicht speelde een
belangrijke rol bij de snelheid waarmee gedragsveranderingen
tot stand kwamen. De invoering van de alcoholwet
van 1974 en de introductie van elektronische
ademtesters halverwege de jaren tachtig genereerden
veel publiciteit en leidden tot snelle (over)reacties van
het publiek. Een forse toename van het politietoezicht
in Amsterdam (sinds 1995) ging nauwelijks met publiciteit
gepaard en leidde tot een zeer geleidelijke, maar
op langere termijn eveneens substantiële afname van
het rijden onder invloed. Tussen 1994 en 1998 nam het
aandeel overtreders in weekendnachten in Amsterdam
af van 7,8% tot 4,7%; in de rest van Nederland
veranderde er in die periode weinig (Mathijssen, 2001).
Voor de opsporing van drugsgebruik beschikt de
Nederlandse politie nog nauwelijks over een instrumentarium.
Dat hangt samen met het ontbreken van wette-
10. ALCOHOL EN DRUGS
165