Door met Duurzaam Veilig; Nationale - SWOV

7. Educatie
7.1. De lerende mens en educatie
Leren in en leren over het verkeer is noodzakelijk. Elke
beginner, in welke verkeersrol dan ook, ziet zich gesteld
voor het aanleren van een complexe taak, waarbij fouten
soms letterlijk genadeloos afgestraft kunnen worden.
Maar ook de geoefende verkeersdeelnemer leert voortdurend
nieuw gedrag in een verkeerssysteem dat
dynamisch is, en voortdurend in ontwikkeling. Het
wordt steeds drukker, de infrastructuur verandert en
steeds vaker wordt gebruik gemaakt van telematica op
de weg en in de auto. Wil dit gedrag ook veilig zijn, dan
betekent dat onder meer dat de verkeersdeelnemer zijn
grenzen herkent en respecteert (Veling & Fokkema,
2005). Dat laatste geldt voor alle verkeersdeelnemers:
voor de beginnende, de ervaren en de oudere verkeersdeelnemer.
Verkeersdeelnemers leren dus vrijwel continu
van eigen ervaringen en voorbeelden van anderen
(zelfstandig, ‘informeel’ leren). Slechts voor een klein
deel is dit leren een resultaat van formele educatieve
activiteiten. Neem als voorbeeld een beginnende automobilist.
Voordat een behoorlijk veiligheidsniveau
bereikt is, beslaat het gehele leertraject vele honderden
uren, zo niet duizenden, waarvan gemiddeld slechts 50
uren rijles.
Dit betekent dat de formele verkeerseducatie maar een
van de vele beïnvloeders van het leerproces kan zijn.
Daarom is de centrale vraag in dit hoofdstuk: hoe kan
formele verkeerseducatie een effectieve bijdrage leveren
aan dit continue leerproces, aannemende dat bij formele
educatie steeds sprake is van een tijdsintensief leerproces?
Deze invalshoek wijkt af van de impliciete visie
op educatie uit de oorspronkelijke versie van Duurzaam
Veilig, waarin formele educatie het gehele leerproces
op alle mogelijke aspecten van verkeersgedrag zou
sturen. De constatering hier is dat formele educatie
deze rol nimmer kan waarmaken, gegeven het feit dat
er slechts beperkt tijd is voor educatieve activiteiten in
het onderwijs en in de rijopleiding, en ook gegeven de
zwakke verankering van verkeerseducatie in het onderwijs.
Er is derhalve een strategische visie op formele
verkeerseducatie nodig, uitgaande van de reële
mogelijkheden. Verder zal een nadere visie ontwikkeld
moeten worden over de aansluiting van de informele
educatie, ofwel het zelfstandige leren, aan de formele
educatie.
Verkeerseducatie willen we zo positioneren dat deze
het meeste effect kan hebben. Steeds zal duidelijk
moeten zijn welke effecten beoogd worden (houding,
feitelijk gedrag, acceptatie van maatregelen en dergelijke).
Er is veel voor te zeggen om educatie en andere
interventies (handhaving, regelgeving, infrastructuur en
dergelijke) daarbij te betrekken (Peden et al., 2004). De
tegenstelling die weleens wordt gesuggereerd tussen
infrastructuur en educatie speelt in de Duurzaam Veiligvisie
overigens geen rol; ze kunnen niet beschouwd
worden als elkaars vervangers, maar zijn een aanvulling
op elkaar.
Rest ons te beschrijven wat in de context van dit hoofdstuk
onder formele verkeerseducatie wordt verstaan:
namelijk onderwijs (activiteiten binnen scholen), instructie
(het opleiden buiten scholen gericht op specifieke rollen
in het verkeer) en voorlichting (boodschappen die vaak
op grote schaal verspreid worden, zonder persoonlijk
contact). Deze verkeerseducatie richt zich op kennis,
inzicht, houding en vaardigheden van de burger en de
verkeersdeelnemer, met het doel de verkeersveiligheid
te vergroten. De eerste analyse in dit hoofdstuk gaat in
op de rol van de mens in het duurzaam veilig verkeerssysteem
(zie 7.2). Deze analyse leidt tot het identificeren
van gedragingen van verkeersdeelnemers die belangrijk
zijn in Duurzaam Veilig en waarbij educatie een beïnvloedende
rol kan spelen. In de tweede analyse staat
het speelveld van verkeerseducatie centraal (zie 7.3). Er
is gekeken naar de invloed van de omgevingsfactoren
van verkeerseducatie, vanuit de gedachte dat deze de
haalbaarheid van verkeerseducatie bepalen in termen
van draagvlak, prioriteit en aanpak. Deze bouwstenen
leiden vervolgens in 7.4 tot keuzes over de wijze waarop
verkeerseducatie het meest effectief kan zijn. Om de
samenhang met andere maatregelen te versterken,
besluit het hoofdstuk met een overzicht van de samenhang
van educatie met de overige maatregelen (7.5).
7.2. Gedragsthema's voor Duurzaam
Veilig
In Duurzaam Veilig zal vooral ingezet moeten worden
op vijf gedragsthema's. Voor deze vijf thema's geldt dat
zij een grote bedreiging voor eigen en andermans verkeersveiligheid
vormen, dat ze spelen bij relatief grote
groepen verkeersdeelnemers, dat educatie het geëigende
130 UITWERKING VISIE: MAATREGELEN