Door met Duurzaam Veilig; Nationale - SWOV

merken dat het onverstandig zou zijn om traditionele
maatregelen stop te zetten en te wachten op de entree
van ITS-applicaties; daarvoor is de toekomst te onzeker.
Een gezamenlijk optrekken van alle voor ITS-implementatie
relevante partijen (overheden, industrie, kennisinstituten,
belangengroepen, vertegenwoordigers van
consumenten, et cetera) is meer dan ooit geboden om
dit potentieel effectieve instrumentarium op het gebied
van ITS tot slachtofferreducties te laten leiden. Hierbij is
het te overwegen om te onderzoeken of een Verkeersveiligheidsakkoord
met als onderwerp 'Duurzaam Veilig
en ITS' hierin een faciliterende rol kan vervullen.
Educatie
Verkeerseducatie in verschillende verschijningsvormen
speelt een belangrijke, maar tot nu toe wellicht wat
onderbelichte rol in Duurzaam Veilig. Hierbij doelen we
met het begrip 'educatie' op onderwijs, instructie
(gericht op specifieke rollen in het verkeer, zoals de
rijopleiding) en voorlichting. Binnen een duurzaam veilig
wegverkeer is het van belang ook gebruik te maken
van het zelflerend vermogen van mensen. In onze ogen
zal educatie zich hierbij dienen te richten op vijf
gedragsthema's: 1) het creëren van voldoende probleembesef
op het gebied van verkeersveiligheid en
acceptatie van Duurzaam Veilig-maatregelen als bestrijding
hiervan, 2) het aanmoedigen om strategische
keuzen (voertuigkeuze, routekeuze) bewust te maken,
3) het tegengaan van moedwillige overtredingen, 4) het
verhinderen van het zich ontwikkelen van ongewenst of
onjuist gewoontegedrag en 5) het zo goed mogelijk
toerusten van 'beginners'. Educatie is niet 'goed voor
alles', kan niet in de plaats komen van andere interventiemogelijkheden
(een duurzaam veilige omgeving voor
de weggebruiker), maar vormt daar een wezenlijke
aanvulling op.
Ook voor het 'leren' moet worden uitgegaan van de
kenmerken van mensen. Door meer dan in het verleden
rekening te houden met het verschijnsel dat verkeersdeelnemers
voortdurend leren van hun ervaringen is
een samenhangend pakket van maatregelen samen te
stellen om dit leerproces tijdig in de gewenste richting
te laten ontwikkelen. Formele educatie is nodig om
correcte gedragsroutines aan te leren; het inslijpen van
deze routines dient echter in informele educatie plaats
te vinden. De kerntaak van educatie richt zich op die
onderwerpen waarover vanuit het verkeer zelf weinig
geleerd kan worden, omdat de relaties niet duidelijk af
te leiden zijn uit het verkeersbeeld (bijvoorbeeld de
relatie tussen snelheid, ongevalskans en -ernst, de
organisatie van het transportsysteem, de weginrichting
en de toegestane manoeuvres (bijvoorbeeld het begrijpen
van de 'essentiële herkenbaarheidskenmerken'),
het gevaar van zelfoverschatting en dergelijke. Hierbij
kan mede invulling worden gegeven aan het principe
van statusonderkenning en vergevingsgezind weggedrag.
Educatie over het reguleren van de blootstelling
aan gevaarlijke omstandigheden verdient meer nadruk.
De huidige verkeerseducatie richt zich vooralsnog
teveel op het operationeel trainen van vaardigheden en
te weinig op het verwerven van verkeersinzichten die bij
veilige verkeersdeelname van belang zijn. Bovendien is
verkeerseducatie in een te grote mate een zaak van de
overheid (inclusief de scholen) geworden en daarmee is
verkeerseducatie minder effectief dan mogelijk is. Een
verbreding van de educatieve zorg is nodig, waarbij
met name de meer operationele training van beginners
weer de zorg wordt voor ouders en begeleiders.
Voor het creëren van een dergelijke 'verbrede leeromgeving',
van formele en informele educatie, is zowel
afstemming tussen organisaties als ook inhoudelijke
begeleiding nodig zodat deze organisaties voldoende
kennis, maar ook middelen hebben om hun taak te
kunnen doen. Voor de overheid ligt hierin een belangrijke
regierol om het hier beschreven vernieuwingsproces
voor verkeerseducatie te faciliteren.
Regelgeving en handhaving
In een duurzaam veilig wegverkeer vormt regelgeving
een basis voor het veilig afwikkelen van verkeersprocessen,
het minimaliseren van latente fouten in het
systeem en het inperken van risicofactoren. Het zou in
een duurzaam veilig wegverkeer ideaal zijn als mensen
zich (spontaan) aan de regels zouden houden, zonder dat
ze dit als negatief ervaren of zich hoeven in te spannen.
Dit kan enerzijds bereikt worden door de verkeersomgeving
(zoals infrastructuur en voertuigen) zo aan te
passen dat deze zo veel mogelijk de (daar geldende)
regels ondersteunt. Dit zou tevens de basis bieden om
latente fouten in het verkeerssysteem te voorkomen
omdat het de oorzaak van regelovertreding in een
zo vroeg mogelijk stadium aanpakt. Anderzijds zou
intrinsieke motivatie mensen kunnen bewegen om zich
spontaan aan de regels te houden.
Helaas is spontane regelnaleving in het verkeer nog
lang geen werkelijkheid en is het zeer de vraag of dit
een realistisch toekomstperspectief is. Mensen zijn niet
allemaal of altijd gemotiveerd om zich aan regels te
houden, ook niet als de omgeving optimaal is ingericht.
Om ook deze verkeersdeelnemers te bewegen tot
20