Door met Duurzaam Veilig; Nationale - SWOV

het gebruik van drugs in combinatie met alcohol oplopen
van 13 tot 180 maal het risico van een nuchtere verkeersdeelnemer,
afhankelijk van de hoeveelheid geconsumeerde
alcohol (Mathijssen & Houwing, 2005). Ook het
risico om te overlijden als gevolg van een verkeersongeval
blijkt meer dan additief indien er een combinatie van
alcohol en drugs is gebruikt (BESEDIM et al., 1997).
Ziekten en gebreken
In het algemeen worden visuele beperkingen of gebreken
geassocieerd met een zeer geringe verhoging van
het ongevalsrisico (gemiddeld een factor 1,1 ten
opzichte van gezonde mensen; Vaa, 2003). Nader
beschouwd blijkt het ongevalsrisico vooral hoger
wanneer de volgende twee zaken aan de hand zijn:
(Vlakveld et al., 2005):
- Gereduceerd visueel aandachtsveld met meer dan
40% blijkt het risico te verhogen met een factor 5 ten
opzichte van een normaal zichtveld van verkeersdeelnemers.
Dit komt vooral vaker voor bij ouderen boven
de 65 jaar (Rubin et al., 1999).
- Gevoeligheid voor verblinding verhoogt het ongevalsrisico
met een factor 1,6 (gering aantal studies).
Verminderd gehoor leidt slechts tot een licht verhoogd
risico van 1,2 (Vaa, 2003). Hetzelfde geldt voor neurologische
stoornissen die met een risicoverhoging van
1,8 worden geassocieerd. Mensen met de ziekte van
Alzheimer lopen wel ongeveer 2 maal zo veel kans om
bij een ongeval betrokken te raken dan gezonde mensen
(Vlakveld et al., 2005). Andere mentale stoornissen,
zoals cognitieve stoornissen en depressie leiden tot
een licht verhoogd risico van gemiddeld een factor 1,6
(Vlakveld et al., 2005).
Emotie en agressie
Onder weggebruikers heerst met name de laatste jaren
sterk de opvatting dat agressie in het verkeer een
belangrijke oorzaak is van verkeersonveiligheid. Een
aantal vragenlijststudies toont een relatie tussen zelfgerapporteerd
agressief gedrag (waaronder overtredingsgedrag)
en zelfgerapporteerde ongevalsbetrokkenheid
(bijvoorbeeld Deffenbacher et al. 2003; Mesken et al.,
2002; Stradling et al., 1998). Hiermee is echter nog
geen causale relatie aangetoond tussen beide zaken.
Tevens moeten we hierbij opmerken dat agressieve
gedragingen samenhangen met risicozoekend gedrag.
Hierdoor is het lastig iets te zeggen over het verband
tussen agressie en verkeersonveiligheid. Het beeld dat
ontstaat uit de literatuur is dat er wel een samenhangend
gedragspatroon bestaat van verschillende
agressieve en/of riskante gedragingen die tezamen een
onveilige rijstijl impliceren. Vooralsnog is het echter niet
mogelijk hier een risicocijfer aan te hangen.
Vermoeidheid
Vermoeidheid is vermoedelijk een veel vaker voorkomende
risicoverhogende factor in het verkeer dan blijkt
uit de geregistreerde gegevens. Vermoeidheid is
gevaarlijk tijdens verkeersdeelname omdat, los van de
kans om daadwerkelijk achter het stuur in slaap te vallen,
de algemene rijvaardigheid (koers houden), reactiesnelheid
en motivatie om zich aan de verkeersregels te
houden, afneemt. Uit een aantal onderzoeken is gebleken
dat mensen met een slaapstoornis of een acuut slaaptekort
zo'n 3 tot 8 maal grotere kans hebben om bij een
letselongeval betrokken te raken (Van Schagen, 2003).
Afleiding
Net als vermoeidheid is ook afleiding vermoedelijk een
veel vaker voorkomende oorzaak van ongevallen dan
uit de geregistreerde gegevens blijkt. Een van de
tegenwoordig veel voorkomende bronnen van afleiding
vormt het mobiel bellen tijdens deelname aan het verkeer.
De toegestane 'handsfree'-variant vermindert het
effect van afleiding niet (bijvoorbeeld Patten et al.,
2004). Het bekendste en best uitgevoerde onderzoek
naar risico's van mobiel bellen tijdens deelname aan
het verkeer komt op een risicoverhoging van 4 ten
opzichte van ongestoorde verkeersdeelname
(Redelmeier & Tibshirani, 1997; McEvoy et al., 2005).
Andere studies komen op een vergelijkbare risicoverhoging
(zie voor overzicht Dragutinovic, in voorbereiding).
Ook andere activiteiten kunnen een bron van
afleiding vormen, zoals het manipuleren van navigatiesystemen,
cd-spelers en radio's en dergelijke, maar
ook bezigheden zoals eten, drinken, roken en het converseren
met passagiers (zie Young et al., 2003).
2.1.3. Toenemend inzicht in onveiligheid van
het wegverkeer
Vanuit de basisrisicofactoren in het verkeer: snelheid,
massa en kwetsbaarheid, kan veel van de onveiligheid
in het verkeer begrepen worden. Dat leren onderzoeksresultaten
uit het verleden. Tevens maakt dat duidelijk
waar er nog mogelijkheden zijn voor verdere verbeteringen.
Zo blijken gemotoriseerde tweewielers het hoogste
overlijdens- en letselrisico in het verkeer te hebben, wat
goeddeels verklaard kan worden door een combinatie
van hoge snelheid met relatief weinig massa in conflict
met overig gemotoriseerd verkeer en een geringe
2. ONTWIKKELING IN DE VERKEERSONVEILIGHEID
53