Árbók Háskóla Íslands 1999 - Háskóli Íslands

Brautskráningaræður
rektors
Háskóla Íslands
Lifandi þekking
Ræða 6. febrúar 1999
Ég óska ykkur, ágætu kandídatar, og fjölskyldum ykkar innilega til hamingju með
prófgráðuna. Hún er fagnaðarefni fyrir ykkur sem hafið um árabil stefnt að þessu
marki og einnig fyrir Háskólann sem sér árangur af starfi sínu í menntun ykkar
og lærdómi. Nú bíður framtíðin þess að þið takið til hendinni á nýjum vettvangi,
nýtið kunnáttu ykkar og atorku til að móta veröldina í anda þeirra hugsjóna og
drauma sem þið sjálf eigið um gott og farsælt mannlíf. Megi sú þekking sem þið
hafið öðlast í Háskólanum vera ykkur traustur grunnur til að taka skynsamlegar
ákvarðanir í þeim margvíslegu málum sem bíða ykkar. Til að svo megi verða
þurfið þið sjálf að vera sívakandi fyrir nýjum hugmyndum, aðferðum og tilgátum.
Það er hin lifandi þekking, þekking sem veitir nýja og ferska sýn á viðfangsefnin
og heiminn, sem máli skiptir. Og hún lifir ekki með ykkur nema þið sjálf hlúið að
henni af alúð og áhuga, haldið áfram að spyrja og efast og draga ályktanir í því
skyni að uppgötva áður óþekkt sannindi. Sá sem býr yfir lifandi þekkingu, þekkir
líka takmörk sín, veit og viðurkennir að þekking hans fyrnist og deyr ef hún fær
ekki næringu frá nýjum rannsóknum og spurningum. Lifandi þekking er leiðarvísir
inn í land hins óþekkta. Hún vísar okkur á viðfangsefni sem enn hafa ekki
hlotið verðskuldaða athygli, hún vekur okkur hugboð um áður ókannaðar lendur
veruleikans, og hún kyndir undir þeirri þrá sem öðru fremur knýr og eflir mannlega
vitund, lönguninni til að kynnast leyndardómum tilverunnar.
Ögun hugans
Þessi sígildu sannindi eiga brýnt erindi við samtíma okkar og ekki síst ykkar,
ágætu kandídatar. Þið þurfið sífellt að aga hugann og temja ykkur að taka öll viðfangsefni
tökum kunnáttu og skilnings. Og þá ríður á að þið ræktið eftir föngum
þann garð þekkingar sem þið hafið þegar plægt með námi ykkar í Háskólanum.
Þess vegna skuluð þið varast að hugsa eingöngu sem svo að nú sé lokið námi
ykkar í tiltekinni grein. Miklu fremur skuluð þið hugsa á þá leið að nýja prófgráðan
sé staðfesting þess að þið hafið náð nokkrum tökum á ákveðnum fræðum og
nú skipti mestu að auka þau og treysta – hvort heldur þið farið í framhaldsnám
eða sinnið öðrum verkefnum í þjóðfélaginu. Ég hef haldið einni lífsreglu að nemendum
mínum í heimspeki. Hún er þessi: „Lesið á hverjum degi eitthvað í heimspeki,
þótt ekki sé nema örfáar setningar.“ Sama ráð vil ég gefa ykkur: Lesið
hvern dag, þótt ekki sé nema örlítið, í þeim fræðum sem ykkur eru hugleikin. Þá
gefið þið huga ykkur ofurlitla næringu sem getur virkað eins og andleg vítamínsprauta.
Við erum sífellt, meðvitað eða ómeðvitað, að vinna úr þeim hugmyndum
og upplýsingum sem okkur berast. Við eigum ekki að láta okkur duga þann efnivið
sem borinn er á borð fyrir okkur, heldur eigum við sjálf að sækja okkur andlegt
eldsneyti til fagbókmennta og vísinda og einnig fagurbókmennta og lista. Þar
er ótæmandi uppspretta hugmynda sem geta opnað fyrir nýrri sýn á líf okkar og
tilveruna og nýjum möguleikum og tækifærum til að breyta heiminum til hins
betra.
Mörgum stendur stuggur af heimi vísinda og fræða og finnst hann svo flókinn og
fjarlægur að það sé eins víst að þar ruglist fólk í ríminu og missi jafnvel jarðsamband
við heilbrigða skynsemi. Vissulega hafa margir fræðimenn farið ótroðnar
slóðir og sett fram tilgátur og kenningar sem enginn fótur hefur virst fyrir í hversdagslegri
reynslu, hvað sem síðar kom á daginn. En hættan á því að fólk ruglist í
ríminu og glati heilbrigðri skynsemi sinni er mest þegar það er ekki á varðbergi
151