Árbók Háskóla Íslands 1999 - Háskóli Íslands

fyrir aukinni menntun kvenna svo að konur geti orðið sjálfstæðari í einkalífi og
áhrifameiri í þjóðlífinu.
Heilræðið sem ég vil gefa ykkur hér er þetta: Lítið á prófgráðu ykkar sem áfanga
á þroskabraut sem gerir ykkur kleift að gefa meira af sjálfum ykkur í einkalífi og
þjóðlífi, ekki síður en í starfslífi ykkar. Eiginleg menntun á að fela í sér þroska til
að taka æ dýpri og víðari þátt í undrum tilverunnar sem við erum vitni að á hverjum
degi.
Auðmýkt
Hér kem ég að síðasta atriðinu sem mig langar til að gera að umtalsefni og tengist
beint því sem ég hef áður nefnt. Í þetta sinn skal ég nefna heilræðið strax:
Hreykið ykkur aldrei af prófgráðum ykkar eða háskólanámi. Þið megið sannarlega
vera stolt og ánægð yfir því sem þið hafið vel gert, en þegar ykkur tekst vel
skuluð þið líka muna að það er mörgu öðru og öðrum að þakka en einungis ykkur
sjálfum. Þekkingin á að kenna okkur auðmýkt og þakklæti gagnvart þeim öflum
sem hafa líf okkar allt í hendi sér. En því miður sést okkur alltof oft yfir takmarkanir
okkar og smæð og teljum okkur sjálf uppsprettu allra gæða. Í merku
miðaldariti um dygðir og lesti stendur: „Fyrir þær sakir er ofmetnaður hverjum
lesti verri, því að hann gerist oft af góðum verkum, þá er maður drambar í góðum
verkum sínum og glatar því fyrir ofmetnað er hann hafði eignast fyrir ást. Allra
lasta verstur er ofmetnaður, þá er maður prýðist í kröftum og tekur að dramba í
þeim.“
Ég skal nefna dæmi um þetta. Háskólanám – eins og raunar margs konar iðnnám
– veitir fólki yfirleitt sérþekkingu í tilteknum greinum og þar með vissa yfirburði
umfram þá sem ekki hafa slíkt nám að baki. Af ástæðum sem ég kann ekki
fyllilega að skýra virðist mér sú skoðun vera furðu algeng meðal Íslendinga að
háskólafólk sé í meiri hættu en aðrir að ofmetnast og telja sérstöðu sína, yfirburði
eða sérréttindi vera svo merkileg að það hljóti sjálft að njóta virðingar og viðurkenningar
umfram annað fólk. Þess vegna hljómar það ekki alltaf sem lofsyrði að
segja um einhvern að hann sé „menntamaður“, þótt allir séu sammála um að
menntun sé eftirsóknarverð. Hér blasir við umhugsunarverð þverstæða. Annars
vegar hvetja foreldrar og uppalendur börn sín óspart til mennta en hins vegar er
þetta sama fólk iðulega á varðbergi gagnvart þeim sem eiga langt háskólanám að
baki og finnst það jafnvel vera yfir sig hafið. Hvernig á að skýra þetta?
Seiðmagn þekkingarinnar
Tilgáta mín er sú að þetta eigi sér rætur í þeirri ævafornu trú að þekkingin færi
okkur nær æðri sviðum tilverunnar og komi okkur að endingu í tengsl við uppsprettur
allrar visku og dýrðar. Hvern dreymir ekki um að komast þangað? Og
hver óttast ekki þau ósýnilegu og óskiljanlegu öfl sem þar kunna að leynast – og
einnig þá sem hafa snert þau með huga sínum? Hver hvetur samt ekki börn sín
til að halda á vit viskunnar, þangað sem hann sjálfur hefur þráð að komast?
Að skilja þá undrakrafta sem halda veröldinni saman, þau lögmál sem veruleikinn
lýtur, er vafalaust eitt æðsta markmið mannsandans. Háskólar eru meðal
annars til þess að gera okkur mannfólkinu kleift að stefna skipulega að þessu
marki sem þó er tæpast á mannlegu valdi að ná. Háskólagráður staðfesta að þið,
kandídatar góðir, hafið sannað hæfni ykkar til að taka þátt í skipulagðri og um leið
óendanlegri þekkingarleit mannsandans. Prófgráðan á að veita ykkur þá vissu að
þið hafið náð valdi á hugmyndum, kenningum og aðferðum sem duga ykkur til að
standa á eigin fótum andspænis nýjum og óvæntum viðfangsefnum. En gleymið
því aldrei að bilið á milli heilbrigðs sjálfstrausts og hrokafullrar sjálfumgleði getur
á köflum orðið hverfandi lítið. Verið því aldrei of viss í ykkar sök. Spyrjið, leitið og
þakkið. Þá mun ykkur farnast vel.
Háskóli Íslands þakkar ykkur samfylgdina og vonar að hann eigi eftir að njóta
vináttu ykkar og stuðnings um ókomin ár.
156