Árbók Háskóla Íslands 1999 - Háskóli Íslands

Háskóli
Íslands
og framtíðin
Ræða rektors Háskóla Íslands á háskólahátíð 3. september 1999
Oft hefur verið sagt að háskólastarf felist í öflun, varðveislu og miðlun þekkingar
og skilnings á heiminum og sjálfum okkur. Í hversdagslegri merkingu er þekking
uppsöfnuð reynsla sem hjálpar okkur til að átta okkur á veruleikanum, leysa
ýmis verk af hendi og ekki síst að forðast mistök, sem þó henda okkur iðulega.
Það er ekki aðeins í háskólum sem þekking er í hávegum höfð. Hvarvetna í störfum
sínum aflar fólk sér þekkingar, varðveitir hana og miðlar henni með ýmsum
hætti. En hvað sérkennir starf háskóla í þessu tilliti?
Yfirvegun þekkingarinnar
Í háskóla er athyglinni beint að þekkingunni sjálfri, hinni uppsöfnuðu reynslu,
sem vekur sífellt nýjar spurningar og álitamál sem þarf að brjóta til mergjar. Háskólastarf
felst í nákvæmu og skipulögðu endurmati þekkingarinnar sem felur í
sér stöðuga viðleitni til að ná fyllri tökum á viðfangsefnunum. Þetta endurmat felur
jafnframt í sér viðleitni til að öðlast skilning á því hvernig þekking mannfólksins
kemur fram í því sem það gerir, gæti gert eða ætti að gera fyrir tilstyrk hennar.
Svo dæmi sé tekið, þá er hagfræðin ekki aðeins rannsókn á ólíkum hagkerfum
og staðreyndum efnahagslífsins. Hún fjallar líka um hugmyndir manna og skoðanir
í þessum efnum og leggur á ráðin um lausn ýmissa úrlausnarefna.
Samkvæmt þessu snýst háskólastarf um að gera sér ljóst hvað mannfólkið hugsar
og gerir og hvað það gæti hugsað og gert eða jafnvel hvað það ætti að hugsa
og gera – í öllum greinum lífsins. Háskólafólk – fræðimenn, kennarar og nemendur
– fæst sífellt við að yfirvega reynslu og þekkingu á öllum sviðum þjóðfélagsins.
Slíkt kann að hafa meiri og dýpri áhrif á þróun þjóðfélagsins og viðgang
en nokkurn grunar, vegna þess að hér er þýðing þekkingarinnar og gildi hennar
fyrir mannlífið í húfi.
Það er margt í þjóðfélaginu nú á dögum sem hvetur háskólafólk til að leggja enn
meiri rækt við yfirvegun þekkingarinnar og gera þennan þátt í starfi sínu augljósari
en verið hefur. Þróun nýrrar tækni í flestum störfum fólks og samskiptum
skiptir hér mestu ásamt þeim breytingum á skipulagi, stjórnun og rekstri sem
koma í kjölfar hinnar nýju tækni.
Hin nýju lög um Háskóla Íslands, sem gengu í gildi 1. maí sl., kalla eftir auknu
frumkvæði háskólakennara og stúdenta og raunar alls starfsfólks Háskólans við
mótun háskólastarfsins. Framkvæmd laganna byggist á því að háskólakennarar
og aðrir háskólaþegnar séu fúsir til að taka virkari þátt í því að móta stefnu og
starf skólans en verið hefur og þá jafnframt í því að skoða og ræða stöðu fræðanna
í þjóðfélaginu, gildi þeirra og áhrifamátt. Háskólafundurinn, sem fyrirhugaður
er í fyrsta skipti dagana 4. og 5. nóvember næstkomandi, gefur okkur mikilvægt
tækifæri til að móta framtíðarstefnu Háskólans og þar með háskólamenntunar
í landinu. Til að nýta það tækifæri þurfum við að endurmeta okkar eigin
starfsemi og gera þjóðinni jafnframt grein fyrir því hvernig við teljum að Háskólinn
geti sem best unnið í hennar þágu.
Sérstaða Háskóla Íslands
Hér er ástæða til að minna á nokkrar staðreyndir. Háskóli Íslands er ekki stór
skóli á alþjóðlegan mælikvarða, einungis með rúmlega 6 þúsund nemendur, um
400 fasta kennara, um 80 sérfræðinga, yfir 1200 stundakennara og um 150 manns
í öðrum störfum við stjórnun og rekstur. Erlendir háskólamenn tala oft um þetta
6