You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları<br />
Öğr. Gör. Ali YAYLA<br />
devletin kargaşadan kurtarılamayacağına ve huzurun sağlanamayacağına<br />
inanan Mehmet Paşa, ordudaki zorbaları temizleyerek,<br />
disiplini sağlamayı başardı. İstanbul'daki karışıklıklarda, yeniçeri<br />
kıyafetine soktuğu Hristiyanlar vasıtası ile Müslüman ahaliyi zarara<br />
uğratan Rum patriğini idam ettirdi 9 . İstanbul'daki ulema sınıfı<br />
arasındaki kargaşalığı önledi 10 ve iyice bozulan bu sınıfın huzurla<br />
hizmet görür hale gelmelerini sağladı. 1661’de Edirne’de vefatından<br />
sonra sırasıyla oğulları Köprülü Fazıl Ahmet Paşa ve Köprülü Fazıl<br />
Mustafa Paşa Sadrâzamlık yapmışlardır.<br />
Görüldüğü gibi Osmanlı Devleti’nin çöküş sürecine girdiği dönemlerde<br />
de gidişatın farkına varan devlet adamları ortaya çıkmış ancak,<br />
bu devlet adamları çıkarları sarsılanların kendilerinden daha<br />
güçlü olması nedeniyle çalışmalarının bedelini canlarıyla ödemişlerdir.<br />
XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Islahat Hareketleri<br />
XVIII. yüzyılda yapılan Islahat hareketlerine göz attığımızda Lâle<br />
Devri hariç, yapılan ıslahatların hemen hemen tamamının askerî<br />
alanda olduğunu görürüz. Batılı devletlerle yapılan savaşlarda art<br />
9 Köprülü Mehmet Paşa sadrâzamlığı sırasında, Ortodoks Fener Rum Patriği III.<br />
Partenios’un, Eflâk Beyi Kostantin’e yazdığı bir mektup ele geçirildi. Patrik mektubunda:<br />
“Müddet-i devr-i İslâm tamam olmağa az kalmıştır; Hristiyanlık velvelesi<br />
âlemi tekrar tutacaktır. Ona göre tedarikte olasınız. Pek yakında cümle<br />
vilâyetler mesihîler (Hristiyanlar) eline girip haç ve çana (salip ve nakus) mensup<br />
olanlar İslâm memleketlerine sahip olacaklardır.” diyordu. Köprülü, Rum Patriği’ni<br />
çağırdı ve mektubu kendisine gösterip, böyle bir mektubun yazılış sebebini<br />
sordu. Patrik, “her sene sadaka için böyle bir kâğıt gönderildiğini” söyledi. Durumun<br />
anlaşılması üzerine hain Patrik Partenios, Parmakkapı’da idam edildi<br />
(1657).<br />
10 Bu dönemde uleme sınıfı içinde en etkin güç “Kadızâdeliler” olarak bilinen<br />
cemaattir. Bir ara devlete bile hákim olacak derecede güçlenen ve tarihlere "Kadızádeliler"<br />
yahut "Fakılar" diye geçen bu hareket, 17. yüzyılda ortaya çıkmış ve<br />
Türk tarihinin devleti en uzun süre hákimiyeti altında tutan dini hareketi olarak<br />
tarihimizdeki yerini almıştır. Kadızádeliler, isimlerini Balıkesirli olan ve “Kadızâde”<br />
diye tanınan Mehmed Efendi’den almışlardır. Kadızâde Mehmed Efendi,<br />
zamanın en büyük âlimlerinden olan Birgili Mehmed Efendi’den dersler almış,<br />
sonra camilerde vaazlar vermeye başlamış ve zamanla İstanbul’un en meşhur<br />
vaizi olmuştur. Kürsüye önce Sultan Selim Camii’nde çıkmış, şöhreti artınca da<br />
Ayasofya’yı mekán tutmuştur. Vaazlarında İslâmiyet’in ilk zamanlarındaki hayata<br />
dönülmesi gerektiğini söylüyordu. Halk arasında itibarları gittikçe artan Kadızádeliler,<br />
zamanla devleti ele geçirme çabasına girdiler. Oruç ve farz namazları<br />
dışındaki ibadetlerin hepsini haram sayıyorlardı. Kendilerine karşı gelmeye çalışan<br />
bir hayli tekke şeyhini idam ettirdiler. Mevleviler’in semâ etmesini yasaklattılar.<br />
Sayfa 10 / 174
Change language