atailke

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları
Öğr. Gör. Ali YAYLA
Askerî ve idarî alanda ıslahatlar yapmaya çalışan Sultan II. Mahmut,
“Sekbân-ı Cedîd” adı verilen yeni bir askeri teşkilat kurdu (14
Ekim 1808), ancak kendilerine alternatif bir askerî kuvvet istemeyen
yeniçerilerin baskıları sonucunda Sekbân-ı Cedîd kaldırıldı.
Bu sefer “Eşkinci” adı verilen yeni bir askerî teşkilat kuran Sultan
II. Mahmut buna karşı da bir yeniçeri ayaklanması çıkması üzerine,
artık Osmanlı Devleti için kanayan bir yara haline gelen yeniçeri
ocaklarını kaldırdı (16 Haziran 1826). Tarihte “Vak’a-i Hayrîye”
(Hayırlı Olay) adı verilen bu olaydan donra “Asakîr-i Mansûre-i
Muhammedîye” (Muhammed’in Kahraman Askerleri) adı verilen
yeni bir askerî teşkilat oluşturuldu.
İmparatorluğu bir yandan da batı tarzı düzene uydurmaya çalışan
II. Mahmut çıkarttığı Kıyafet Kanunu’yla (3 Mart 1829) devlet memurlarının
kavuk, sarık, şalvar ve çarık giymelerini yasakladı.
Bunların yerine fes, pantolon, ceket giyilecekti. Buna karşı çıkanları
şiddetle cezalandırdı. Saray yaşayışını değiştirerek Avrupalı hükümdarlar
gibi davrandı; setre pantolon giydi, sakalını kısa kestirdi,
resmini devlet kurumlarına astırdı. II. Mahmut, bu değişiklikleri
farklı yorumlayan halk tarafından “gavur sultan”; bazı aydınlar tarafından
da “Türklerin Deli Petro’su” olarak anılmıştır 15 . Bu dönemde
yalnız erkekleri belirten nüfus sayımı yaptırttı (1831). Böylece
yeni kurduğu ordunun devamını sağlayacak insan ve servet
durumunu öğrendi.
II. Selim zamanında aksayan sürekli elçi gönderme işi, II. Mahmut
döneminde düzene sokuldu. 1834 yılından sonra da, “fevkalade
büyükelçi, büyükelçi, orta elçi” adlarıyla Berlin, Londra, Petersburg,
Tahran ve Viyana'da yeni elçilikler kuruldu. İlk resmî gazete
olan Takvim-i Vekâyi basılmaya başlandı (1 Kasım 1831). Medreselerin
yanında Avrupa tarzı eğitim veren yeni okullar açıldı ve Avrupa’ya
öğrenciler gönderildi. Avrupa hükümet düzeni benimsenerek
“divân” teşkilatı kaldırıldı ve onun yerine bakanlıklar (nâzırlık) kuruldu.
Divân aynı zamanda yüksek mahkeme görevini de üstlenmiş
olduğu için, kaldırılmasıyla doğan bu boşluğu gidermek için “Meclis-î
Valâyı Ahkâm-ı Adliye” kuruldu. 30 Mart 1838’de Sadrâzamlık
makamına “Başvekâlet”, Sadrâzama “Başvekil” denilmesi kararlaştırıldı.
Ölen ya da azledilen devlet memurlarının mallarına el konması
anlamına gelen “müsâdere” usulü kaldırıldı. Ayrıca devlete
15 Kemâl Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, s. 14, İstanbul 1967
Sayfa 15 / 174