atailke

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları
Öğr. Gör. Ali YAYLA
4.Sadâbât Paktı (8 Temmuz 1937): Türkiye, Batı’daki bu girişimlerini
yaparken, diğer yandan Doğu’daki komşuları ile de iyi ilişkiler
kurmak çabası sürdürüyordu. Bu sıralarda, İtalya’nın Orta Doğu’daki
istek ve girişimleri de, bölgenin diğer devletlerini Türkiye’ye
yaklaştırıyordu.
İtalya, 1935’de Habeşistan’a saldırınca, Orta Doğu’da yeni bir tehlike
ortaya çıkmıştı. Bu da Türkiye gibi, diğer Orta Doğu ülkelerini
endişelendirmişti. Bunun üzerine, 2 Ekim 1935’de, Cenevre’de
Türkiye, İran, Irak arasında üçlü bir anlaşma parafe edilmiş, sonradan
buna Afganistan da katılmıştı. Ancak, Türkiye tarafından
desteklenen ve gerçek şekle sokulmak istenen bu anlaşma, İran ve
Irak arasındaki sınır anlaşmazlığı ile Türkiye ve İran arasındaki
bazı sorunlardan dolayı hemen gerçekleşemedi. Fakat bu arada
Türkiye komşuları ile olan ilişkilerini sıklaştırdı. 1937 Ocak ve Nisan
ayları arasında Türkiye ve İran çeşitli alanlarda işbirliğini öngören
antlaşmalar yaptılar. Nisan 1937’de de Türkiye ve Irak arasında,
5 Haziran 1926’da imzalanmış olan Dostluk Antlaşması iki
yıl daha uzatıldı. İran ile Irak arasındaki sınır anlaşmazlığı da, 4
Temmuz 1937’de imzalanan bir antlaşma ile çözümlendi. Böylece
dört devlet arasındaki anlaşmazlıklar giderilmiş oldu.
Bunun üzerine, dünyadaki siyasî gerginlik ve özellikle İtalya’nın
Habeşistan’a saldırması üzerine, Orta Doğu’da artan tehlikelere
karşı olmak üzere, Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında, Tahran’da
Sadâbât Sarayı’nda, 8 Temmuz 1937’de, “Sadâbât Paktı”
adını alan Saldırmazlık Antlaşması imzalandı. Buna göre:
Taraflar birbirlerinin iç işlerine her çeşit karışmaktan kesin olarak
kaçınacak bir siyaset izleyecekler; ortak sınırların dokunulmazlığına
uyacaklar; birbirlerine karşı saldırı hareketinde bulunmayacaklar;
ortak çıkarlarını ilgilendiren konularda birbirlerine danışacaklar;
Kellogg Paktı’na uyacaklar; Pakt beş yıl süreli olacak ve imzacı
devletlerden biri tarafından bu sürenin sona ermesinden altı ay
önce paktın feshi ihbarında bulunulmadıkça antlaşma yeniden beş
yıl süreyle uzatılmış sayılacaktı.
Bu suretle Türkiye, Batı’da Balkan Antantı ve Doğu’da Sadâbât
Paktı’nın kurulmasını sağlayarak, her iki bölgede de barışı ve dengeyi
sağlayacak bir ittifak ve güvenlik sistemi kurmuş oldu.
Sayfa 122 / 174