atailke

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları
Öğr. Gör. Ali YAYLA
Hilâfetin ilgasının zamanı geldiği fikriyle beraber bazı örnekler de
verilmiş, Halife Abdülmecit Efendi’nin, selefleri padişahlar gibi hareket
ettiği üzerinde örnekler sıralanmıştır. Asıl sebep, millî egemenliğin,
dünya işlerinden ayrılması mümkün olmayan unsurlardan
arınmasıydı.
Kumandanlar, Gazi’den gelen düşünceyi benimsediler. Mevzu daha
sonra hükümete, oradan Halk Fırkası grubuna intikal etti.1 Mart
1924’te Millet Meclisi’ni açan Gazi, hilâfet konusuna eğildi. 2 Mart
1924’te toplanan Halk Fırkası Grubu, Şer’iyye ve Evkâf Vekâletleri’nin
kaldırılmasını öngören kanunla Tevhîd-Tedrisat Kanunu’nu
(Öğretimin Birleştirilmesi) kararlaştırdı. Buna göre; okullar Millî
Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Bu kararlarla hilâfet, zaten müesseselerinden
yoksun kalıyordu. Böylece 3 Mart 1924’te çıkarılan bir
yasayla hilâfet kaldırıldı 44 ve Osmanlı hanedânı sınırdışı edildi.
Hilâfetin kaldırılmasının ardından, medreseler ve mahalle mektepleri
kapatıldı. Ülkede artık tek tip eğitim yapılacak ve bu da lâik
eğitim olacaktı. Din adamı yetiştirmek için sınırlı sayıda imamhatip
okulları ve İstanbul’da İlâhiyat Fakültesi bulunuyordu.
Yine aynı tarihte (3 Mart 1924) çıkarılan diğer bir yasa da Şer’iye ve
Genelkurmay Nezâretleri’ni kapatıyordu. Bundan böyle Şer’iye
Nezâreti yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kuruluyor, Genelkurmay
da Savunma Bakanlığı’na bağlanıyordu. Bu yasayla da din adamlarının
ve askerlerin hükümet içinde söz sahibi olmaları önlenmek
istenmiş 45 , böylece lâik cumhuriyet için ilk adım da atılmış oluyordu.
1924 Anayasası (20 Nisan 1924)
1921 Anayasası, iç savaş ve Kurtuluş Savaşı günlerinde pratik zorunlulukları
karşılamak üzere yapılmış bir anayasaydı. Daha, siyasî
düzenin tam bir tanımlaması yapılmamıştı. Saltanat ve halifelik
kaldırıldıktan, Cumhuriyet kurulduktan sonra artık ayrıntılı bir
anayasa yapmak gerekiyordu.
44 Bağımsız Gümüşhane milletvekili Zeki Bey hayır oyu kullanmıştır.
45 Akşin, a.g.e. s. 186
Sayfa 77 / 174