atailke

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları
Öğr. Gör. Ali YAYLA
Osmanlı’da gerilemenin Kanuni Sultan Süleyman’la başladığını
söylemek mümkündür. I. Süleyman’ın 46 yıl iktidarda kaldığı bu
dönem her ne kadar sonu zaferlerle neticelenen seferler dönemi
olsa da, bu seferler hazinenin kayıplarını karşılayacak ganimet geliri
getiren seferler olamamıştır. Zigetvar Seferi sırasında Kanuni
Sultan Süleyman’ın ölümü (6 Eylül 1566) ve sonrasında devletin
yönetiminde 14 yıl 3 ay 17 günlük sadaretiyle büyük pay sahibi
Sokullu Mehmet Paşa’nın kaybı (1579) gerilemeyi hızlandırmıştır.
Deneyimsiz kişilerin tahta geçmesi sonucu merkezi yönetim bozulmuş,
devlet yönetiminde otoritenin sarsılması, halkın devlete
olan güveninin azalmasına ve iç isyânların çıkmasına neden olmuştur.
Yeniçeriler padişaha karşı gelerek, beğenmedikleri padişahları
tahttan indirerek, beğendikleri veliaht şehzadeleri tahta geçirmiştir.
“İstemezükçü” yeniçeri tavrı adeta devletin yönetim şeklini
belirlemiştir. Yeniçeriler’de “ocak, devlet içindir” anlayışı yerine
“devlet, ocak içindir” anlayışı gelişmiştir.
Osmanlı’nın gerilemesi iki ayrı başlık halinde ele alınabilir: Birincisi
batıdaki yani Avrupa’daki sınırlarının doğuya doğru gerilemesi,
diğeri ise sosyal, ekonomik ve siyasal gerilemedir. Osmanlı Devletinin
sosyal, ekonomik ve siyasal açılardan gerilemesi toprak kayıplarının
gölgesinde kaldığı için sorunun bu boyutu çok geç fark
edilmiştir. Osmanlı Devleti gerilemeyi ve toprak bakımından daralmayı
önlemenin yolunun, askeri alanda güçlü olmaktan geçtiğini
düşünmüş ve bu nedenle 17. yy.’ın başlarından itibaren yapılmaya
başlanan ıslahat çalışmaları hep askerî alanda olmuştur.
Avusturya ve İran seferleri sonucu oluşan ekonomik sorunlar, tımar
sisteminin bozulması, nüfus artışının yarattığı sosyal hayattaki
sıkıntılar ve çağın gerisinde kalınması ile eğitim alanındaki bozulmalar
sonucu devlet sistemi iyiden iyiye çöküş dönemine girmiştir.
Coğrafî keşifler sonucu ticaret yollarının önem kaybetmesi,
sık padişah değişmeleri sonucu çokça verilmeye başlanan cülûs
bahşişleri ve yeniçerilerin kayıt dışı artışıyla verilen ulûfe 4 miktarının
da artması Osmanlı ekonomisini yıpratmıştır. Osmanlı Devleti
bu dönemlerde para yokluğunu gidermek için “züyûf akçe” ya da
“kırpık akçe” adı verilen değeri düşük paralar basmaya başlamıştır.
4 Yeniçerilere 3 ayda bir verilen aylık. Ulûfe dönemleri Masar (Muharrem, Safer,
Rebiü’l-evvel, Recec (Rebiü’l-ahır, Cemadü’l-evvel, Cemadü’l-ahır), Reşen (Recep,
Şaban, Ramazan) ve Lezez (Şevval, Zilkade, Zilhicce) olarak verildikleri ayların
sembolleriyle ifade edilmiştir.
Sayfa 4 / 174