LEHEN LIBURIA

'\
bezala, ezagutuko nuen. Hain zuzen gauzak beren tokian jartzeko
lanean ari nintzela hartu nuen Jon Etxaide-k itzulitako DomikuGarat,
Isidoro Fagoagak idatzia, eta euskaraz. Gero argitaldariak emana.
Liburu hortan, gure idazlearenean bezala frantses iraultza gabeko,
Iraultza aurreko Euskal Herria agertzen zaigu.
Egiategi kristau, giristino erreformazale bezala agertzen bada benetan
bere herriaren lekukoa baita, da halaxen. Isidoro Fagoagak berdin
dio:
"Frantziako eskualde guziek, beren kuadernuen bitartez,
beren joanaldiaren suntsipena eskatzen zuten eta Euskal
Herrikoek, alderantziz, oihu egiten zuten, hain zuzen ere
beren joanaldi hau oso-osorik errespeta zedin (lsidoro
Fagoaga, Domiku Garat, Gero, Bilbao 197984-85 orr.)
Naski gure gizonak ez du Rousseau, Voltaire, nahiz Diderot izateko
irritskeria, baina herri xeheaz, populuaz beste horiek baino hurbilago
dago, aberats berrietan (errepublika gaiaren burgesian) eztu konfidantzarik
diruari gehiegi emana baita, baina kortean bizi diren aitoren
semeak ez ditu gogoanago.
Gauza batean Egiategi oso gogorra da ezkontzaz mintzo denian
hamalaugarren kapituluan "Saltzen dirade alhabak ahalik merkeena ta
semiak ahalik karioena" eta "zeren eta banitatia ta tirgtiillia ezteietan
Errege ta Erregifia direlakoz jarri". Luzaz aipatzen du dotearen arazoa
handik ehun ta berrogeitahamar urte berantago Aita P. Lhande zuberotarrak
eginen duen bezala, bere liburuan le Pays Basque a vol d'oiseau
Jon Etxaideren hitzez:
"Ordudanik baserri batenjabeak, notari eta kanpafia erretorearen
laguntza egokia, judizio ta testamentaritza trikimaillu
klase guzitarat jo du, bere arbasoengandik osorik
hartu zuen herentzia osorik igaroazteko... basetxe bat
baifio gehiago izan da era txarrean saldua beste batzuek
hauzi bukaezin eta garestiak atzaparpeturik"... (Isidoro
Fagoaga, Domiku Garat, 127.orrialdean)
eta Egiategik:
"Jendia titstitti ta aberatstarztinaren Udtiriak dti eskeletti
hantik etxiak zathizka erorten, dotiak ezteietan janik ...
(liburu hontan Berezita XIV, 836. oharra)
Lanaz diona, oso gure oraingo euskaldun iritzietakoa da. Gaur,
Zuberoan badira beharrik gabe lanean ari diren guti batzu ohoreak eta
fama onak agintzen baitu; baina hortan ere Egiategik dio haurretik
18