Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...

ablatiuo plurali scribi putauerunt quotiens ab ‘arte’ dicerent, ut sit ‘ars, artis, artibus’;
‘artubus’ autem per ‘u’ quotiens ab eo quod essent ‘artus’ […]. Quod si distinctionis
causa ratio corrumpitur, ‘caueas’ quoque quare non accentu aut littera immutamus, cum
et uerbum et nomen significet? Et in hoc ‘tectis’, cum et nomen et participium sit, et in
similibus? Ergo uox scribenda quomodo et sonat: nemo autem unquam tam insulse per ‘u’
‘artubus’ dixerit.
423 ss. Idem puto et in ‘clipeo’ ~ dictum: cfr. Charis. 98, 1 Barwick: ‘Clipeus’ masculino
genere in significatione scuti ponitur, ut Labienus ait, neutro autem genere imaginem
significat. Sed Asinius pro Vrbiniae heredibus imaginis ‘clipeum’ masculine dixit, ‘clipeus
praetextae imaginis positus’. Et Liuius in significatione scuti neutraliter saepius et
Pomponius in Capella, cum ait ‘clipeum in medium fixum est’. Quare dubii
sermonis II indistincto genere dici ait, sed littera differre, ut pugnatorium per ‘i’ ‘clipeum’
dicamus, quia est ‘clipeus’ , id est celare, dictus, imaginem uero
per ‘u’ a ‘cluendo’. Sed haec differentia mihi displicet propter communionem ‘i’ et ‘u’
litterarum. Nam et ‘maximus’ et ‘maxumus’ dicimus et ‘optimus’ et ‘optumus’, nec tamen
illa differentia secernimus. Si veda tuttavia Plin. nat. 34, 4: Scutis enim, qualibus apud
Troiam pugnatum est, continebantur imagines, unde et nomen habuere ‘clupeorum’, non,
ut peruersa grammaticorum suptilitas uoluit, a ‘cluendo’. Cfr. inoltre Caper GL VII 97,
14: ‘Clipeum’ ἀσπίδα, ‘clupeum’ ornamentum dices.
427 s. Inseruit ut in his ‘uehemens’ ~ non ‘prehendo’: la questione relativa
all’ortografia di uehemens e (re)prehendo è ampiamente documentata negli scritti
ortografici. Lontana tuttavia dall’aver trovato una risoluzione, tale quaestio ritorna con
insistenza nella letteratura grammaticale: cfr. Cornut. in Cassiod. orth. GL VII 153, 7:
‘Vehemens’ et ‘uemens’ apud antiquos et apud Ciceronem lego, aeque ‘prehendo’ et
‘prendo’, ‘hercule’ et ‘hercle’, ‘nihil’ et ‘nil’. Haec obseruari eatenus poterunt,
consuetudine potius quam ratione, in his praecipue uerbis quae adspirationem habere
debent; Scaur. 29, 4 ss. Biddau 34 : Similiter peccant… qui ‘prensus’ cum aspiratione
scribunt, cum eam prima persona non habeat; et similiter ‘uemens’, cum a ‘ui mentis’
dicatur; quam quidam putant adiiciendam, quoniam id non aliunde putant esse quam a
34
Il testo edito da Biddau si discosta fortemente in questo punto dall’edizione del Keil che correggeva le
forme tràdite prehensus e prima persona rispettivamente in reprehensus e prima positio (GL VII 19, 15)
basandosi su Long. 427-428 (=GL VII 68, 15) e 555-557 (=GL VII 75, 1). Per una possibile ‘querelle’ tra
Longo e Scauro in rapporto a questo argomento specifico, si veda quanto detto nell’introduzione (§
‘Problema delle fonti’).
77