Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
che si può dedurre dalla natura <strong>del</strong> materiale raccolto, al trattato <strong>di</strong> Aldo Manuzio il<br />
giovane, secondo quel tipico gusto antiquario che caratterizza gli stu<strong>di</strong> sull’antichità<br />
classica condotti in età rinascimentale. La copia <strong>del</strong>lo Stazio, essendo autografa, è stata<br />
realizzata prima <strong>del</strong> 1581, anno <strong>di</strong> morte <strong>del</strong> letterato portoghese.<br />
Quanto all’antigrafo unico sul quale si è basata tutta quanta la successiva tra<strong>di</strong>zione<br />
manoscritta <strong>del</strong> <strong>De</strong> <strong>orthographia</strong>, il Neapol. IV A 11, alla morte <strong>di</strong> Tommaso Fedra<br />
Inghirami, passò, come s’è già detto, nelle mani <strong>del</strong> Parrasio e da questi poi ad Antonio<br />
Seripando, insieme al Neapol. IV A 12 139 .<br />
b. L’e<strong>di</strong>tio princeps<br />
L’e<strong>di</strong>tio princeps <strong>del</strong> <strong>De</strong> <strong>orthographia</strong> uscì a Roma nel 1587 a cura <strong>di</strong> Fulvio Orsini<br />
all’interno <strong>di</strong> una raccolta composita <strong>di</strong> scritti latini: Notae ad M. Catonem M. Varronem L.<br />
Columellam de re rustica. Ad Kalend. Rusticum Farnesianum et veteres inscriptiones<br />
Fratrum Arualium. Iunius Philargyrius in Bucolica et Georgica Virgilii. Notae ad Seruium<br />
in Bucol. Georg. et Aeneid. Virg. Velius Longus de <strong>orthographia</strong>.<br />
Nella lettera prefatoria al car<strong>di</strong>nale Antonio Carafa l’Orsini spiega quale sia stata la genesi<br />
<strong>di</strong> questa pubblicazione: mentre lavorava alla Bibbia greca dei Settanta con Pedro Chacon,<br />
l’Orsini e il suo collega spagnolo, «animi relaxan<strong>di</strong> causa», erano soliti de<strong>di</strong>carsi «ad<br />
humaniores… doctrinas» 140 . Dunque, i testi dati alle stampe nel 1587 sono il frutto <strong>di</strong><br />
un’attività filologica “<strong>di</strong>simpegnata”, condotta a margine <strong>di</strong> lavori più complessi. Le notae<br />
ad Varronem ad esempio, redatte sotto forma <strong>di</strong> adversaria, presentano al lettore i risultati<br />
<strong>di</strong> collazioni <strong>di</strong> antichi manoscritti e le congetture avanzate dall’Orsini e dall’amico<br />
spagnolo. Stessa origine devono aver avuto le notae a Catone e Columella, provenienti in<br />
parte da precedenti stu<strong>di</strong> <strong>del</strong> romano, in parte da lavori <strong>del</strong>l’umanista Giovan Battista<br />
Sighicello. Così la pubblicazione <strong>del</strong> calendario rustico <strong>del</strong>la collezione Farnese e <strong>del</strong>le<br />
iscrizioni dei Fratres Arvales è accompagnata da una serie <strong>di</strong> osservazioni <strong>di</strong> carattere<br />
filologico-antiquario. Identici criteri sono alla base <strong>del</strong>le notae sulla parte <strong>del</strong> commentario<br />
<strong>di</strong> Servio alle Bucoliche e alle Georgiche. Ma il <strong>testo</strong> più importante <strong>del</strong>la raccolta, almeno<br />
nelle intenzioni <strong>del</strong>l’Orsini, è il commentario <strong>di</strong> Iunius Philargyrius alle Bucoliche e<br />
Georgiche, pubblicato qui per la prima volta 141 . Una raccolta, dunque, il cui filo conduttore<br />
139 Cfr. Ferrari, Le scoperte, pp. 169 sg.<br />
140 Cfr. p. 2 v .<br />
141 «Quae (scil. excerpta) cum ego primum legissem inserta fragmento vetustissimo Serviano (quod olim<br />
mihi litteris Longobar<strong>di</strong>cis exaratum dono dederat Paulus Manutius favente Aldo filio) nullius autem<br />
XLII