29.07.2013 Views

Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...

Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...

Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

scelta degli esempi invece non coincide 95 . Quanto rilevato finora può essere assunto a<br />

nostro avviso come forte in<strong>di</strong>zio <strong>del</strong> fatto che Velio Longo conoscesse l’opera<br />

grammaticale <strong>del</strong> suo predecessore.<br />

Per il periodo che qui interessa, la prima metà <strong>del</strong> II sec. d. C., l’unica opera ortografica<br />

pervenutaci in forma integra, oltre il <strong>De</strong> <strong>orthographia</strong> <strong>di</strong> Velio Longo, è l’omonimo trattato<br />

<strong>di</strong> Terenzio Scauro, il che giustifica i continui tentativi da parte <strong>del</strong>la moderna filologia <strong>di</strong><br />

in<strong>di</strong>viduare eventuali rapporti tra i due scritti. Questo perenne confronto con il <strong>De</strong><br />

<strong>orthographia</strong> <strong>di</strong> Scauro, se da un lato ha permesso <strong>di</strong> chiarire non pochi punti problematici<br />

nei trattati dei due autori, nonché <strong>di</strong> risalire alle fonti comuni, dall’altro però ha finito col<br />

pesare fortemente sul giu<strong>di</strong>zio complessivo che <strong>del</strong>l’opera veliana è stato dato. Tale<br />

confronto ha prodotto innanzitutto l’infondata convinzione che il trattato <strong>di</strong> Velio Longo<br />

sia posteriore a quello <strong>di</strong> Scauro, quando <strong>di</strong> fatto non ci sono elementi né interni né esterni<br />

ai testi che facciano propendere in maniera decisiva per quella che, a nostro avviso, rimane<br />

un’ipotesi <strong>di</strong> datazione. Malgrado ciò, l’idea che l’opera <strong>del</strong> nostro grammatico sia<br />

successiva a quella <strong>di</strong> Scauro ha finito inspiegabilmente per assumere un valore quasi<br />

dogmatico e mai finora è stato preso in considerazione il caso inverso, ossia la possibilità<br />

che il trattato scaurino sia posteriore al <strong>De</strong> <strong>orthographia</strong> <strong>di</strong> Longo, ribaltando così i termini<br />

<strong>del</strong>la questione. Dunque questa presunta subalternità <strong>del</strong>l’opera <strong>del</strong> nostro autore rispetto a<br />

quella <strong>di</strong> Terenzio Scauro, per quanto mai formulata in termini espliciti, ha caratterizzato<br />

fin dall’inizio gli stu<strong>di</strong> moderni; non a caso la troviamo già nell’introduzione <strong>del</strong> Keil alla<br />

sua e<strong>di</strong>zione critica <strong>di</strong> Velio Longo: «quaedam tamen ita comparata sunt, ut ipse Scauri<br />

liber Longo ante oculos fuisse videatur» (GL VII, 44), sebbene subito dopo il filologo<br />

tedesco precisi: «qua in re non multum tribuo iis locis, in quibus eaedem res a duobus<br />

grammaticis tra<strong>di</strong>tae sunt vel ubi similium rerum quaestiones eodem or<strong>di</strong>ne uterque<br />

coniunxit, ut ea quae de h littera scripta sunt p. 2258 et p. 2217 et de geminatione vocalium<br />

ab Accio inventa una cum praeceptis Lucilii p. 2255 et p. 2220. Nam haec ab antiquiore<br />

auctore recepta esse certum est» 96 . Tra i passi paralleli in<strong>di</strong>cati dal Keil a sostegno <strong>del</strong>la<br />

sua teoria (ibid. 44-45), gli unici che rivestono un certo interesse sono quelli in cui i due<br />

ortografi, pur trattando le stesse problematiche e ricorrendo ai medesimi esempi esplicativi,<br />

95<br />

Non <strong>del</strong>lo stesso avviso è Neitzke, per il quale la scelta <strong>di</strong> esempi <strong>di</strong>versi è una prova sufficiente per negare<br />

un eventuale rapporto tra i due ortografi.<br />

96<br />

Le pagine in<strong>di</strong>cate dal Keil si riferiscono all’e<strong>di</strong>zione <strong>del</strong> van Putschen, Grammaticae Latinae auctores<br />

antiqui, Hanoviae 1605.<br />

XXIX

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!