Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
scriben<strong>di</strong> 44 ; segue una dettagliata analisi dei mutamenti cui sono soggette le preposizioni<br />
in composizione con i verbi, <strong>del</strong> rapporto fra ortoepia e ortografia, <strong>del</strong>le varie quaestiones<br />
relative alla recta scriptio, <strong>del</strong> rapporto fra noua e uetus consuetudo, e così via, secondo lo<br />
schema <strong>del</strong>l’opera <strong>del</strong>ineato nel paragrafo precedente. Uno schema che è stato possibile<br />
tracciare prima <strong>di</strong> tutto sulla base <strong>del</strong>le numerose in<strong>di</strong>cazioni fornite dall’autore stesso in<br />
più punti <strong>del</strong> trattato 45 : nunc ad quaestiones quae incidunt in rationem scriben<strong>di</strong><br />
transeundum est (153-154=GL VII 53, 23); Nunc ad praepositiones transeamus (280=GL<br />
VII 60, 6); Ad ceteras igitur quaestiones transeamus, in quibus animaduerto apud<br />
plerosque confusam tractationem ὀρθοεπείας et ὀρθογραφίας (485-486=GL VII 71,<br />
8); o ancora: Hinc nascuntur etiam quaestiones interdum, quae consuetu<strong>di</strong>nem nouam a<br />
uetere <strong>di</strong>scernunt (528-529=GL VII 73, 12); Hinc nascuntur etiam <strong>di</strong>uersarum<br />
significationum quaestiones (543=GL VII 74, 10) 46 .<br />
Siamo in presenza <strong>di</strong> espressioni che potremmo definire ‘formulari’, con una funzione<br />
prettamente introduttiva, e che rivelano d’altra parte un evidente intento organizzativopianificatorio<br />
<strong>del</strong>la materia trattata da parte <strong>del</strong>l’autore. Queste espressioni infatti da un<br />
lato sono in<strong>di</strong>cative <strong>di</strong> uno sviluppo organico <strong>del</strong> pensiero e <strong>di</strong> un tessuto compositivo ben<br />
articolato, dall’altro ci soccorrono spesso nel corso <strong>del</strong>la lettura <strong>di</strong> un’opera nella quale gli<br />
exempla sono preponderanti rispetto ai praecepta. L’impressione che ne deriva, suggerita<br />
appunto da questi continui interventi <strong>del</strong> grammaticus e dalla possibilità <strong>di</strong> in<strong>di</strong>viduare,<br />
44<br />
Nunc ad quaestiones quae incidunt in rationem scriben<strong>di</strong> transeundum est (153-154=GL VII 53, 23). Ma<br />
subito prima l’autore aveva <strong>di</strong>chiarato: Et de hoc quidem in posterioribus, ubi loquendum de <strong>orthographia</strong>,<br />
<strong>di</strong>cemus (153=GL VII 53, 22). Sembra dunque che qui Longo voglia fare una <strong>di</strong>stinzione fra ratio scriben<strong>di</strong> e<br />
<strong>orthographia</strong>. E in effetti l’argomento cui allude nel passo riportato (relativo all’alternanza grafica ‘q/c’ nei<br />
pronomi indefiniti), verrà ripreso in un altro punto <strong>del</strong>l’opera in cui si parla esplicitamente <strong>di</strong> ὀρθογραφία<br />
(506-508=GL VII 72, 8). Tale <strong>di</strong>stinzione è un unicum, non vi sono ulteriori riscontri né in Velio Longo (che<br />
peraltro affronta il problema <strong>del</strong>la resa grafica dei casi obliqui <strong>del</strong> pronome quis nell’ambito <strong>di</strong> quelle che<br />
egli stesso definisce quaestiones ad rectam scriptionem pertinentes 483=GL VII 70, 18), né in altri autori per<br />
i quali anzi vi è identità tra ratio scriben<strong>di</strong> e <strong>orthographia</strong>. Si veda ad esempio la testimonianza <strong>di</strong><br />
Quintiliano alla nota precedente e ancora Suet. <strong>di</strong>u. Aug. 88: <strong>orthographia</strong>m, id est formulam rationemque<br />
scriben<strong>di</strong> a grammaticis institutam […]; e Scaur. p. 5, 3 Biddau: Orthographia igitur est ratio recte syllabis<br />
scriben<strong>di</strong>.<br />
45<br />
Va riba<strong>di</strong>to che l’in<strong>di</strong>viduazione <strong>di</strong> <strong>di</strong>verse sezioni è funzionale a una presentazione organica <strong>del</strong>l’opera da<br />
parte <strong>di</strong> noi moderni e non va in alcun modo ricondotta a Velio Longo.<br />
46<br />
E ancora: Transeamus nunc ad ‘u’ litteram (242=GL VII 58, 4); Transeamus nunc ad aliam<br />
praepositionem (335=GL VII 64, 5).<br />
XV