Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
quali è possibile ricostruire un aspetto non trascurabile <strong>del</strong>la personalità <strong>di</strong> Velio Longo. Si<br />
tratta <strong>di</strong> brevi frasi o singoli lemmi che rinviano a un preciso ambito, quello<br />
<strong>del</strong>l’insegnamento scolastico: <strong>di</strong>gitorum sono pueros ad respondendum ciemus (37=GL<br />
VII 47, 17); ratio exigit ut huius ‘Iulii’ per duo ‘i’ scribamus, tam hercule quam huius<br />
‘pallii’ et huius ‘graphii’ (221-222=GL VII 57, 7) 20 . Tali espressioni non solo sono<br />
efficaci sul piano <strong>del</strong>l’esemplificazione ortografica, ma sono anche fortemente evocative <strong>di</strong><br />
una realtà che era quella in cui interagivano magister e <strong>di</strong>scipuli.<br />
c. Opere perdute<br />
L’unica opera a noi pervenuta <strong>di</strong> Velio Longo è il <strong>De</strong> <strong>orthographia</strong> ma le<br />
testimonianze <strong>di</strong> autori più tar<strong>di</strong> documentano l’esistenza <strong>di</strong> altri scritti.<br />
Gellio, nel passo già ricordato (18, 9, 4), riferisce <strong>di</strong> un commentarium de usu antiquae<br />
lectionis che si collocava nella stessa scia degli Στρωματεῖς <strong>di</strong> Cesellio Vin<strong>di</strong>ce noti<br />
anche con il titolo latino <strong>di</strong> Commentaria lectionum antiquarum 21 . Difficile ipotizzare<br />
quali fossero le <strong>di</strong>mensioni <strong>di</strong> questo trattato, si presume comunque <strong>di</strong> gran lunga inferiori<br />
ai venti libri <strong>di</strong> Cesellio Vin<strong>di</strong>ce (uno per ciascuna <strong>del</strong>le <strong>di</strong>ciannove lettere <strong>del</strong>l’alfabeto<br />
latino, tranne per i lemmi raccolti sotto la lettera A che occupavano ben due libri) 22 .<br />
Malgrado la per<strong>di</strong>ta <strong>del</strong>l’opera, il passo <strong>del</strong>le Noctes Atticae e le informazioni invece più<br />
abbondanti <strong>di</strong> cui <strong>di</strong>sponiamo sugli Στρωματεῖς <strong>di</strong> Cesellio Vin<strong>di</strong>ce ci consentono <strong>di</strong><br />
<strong>del</strong>ineare, seppur per linee generali, il contenuto <strong>del</strong> commentarium veliano. Il fatto stesso<br />
che quest’opera sia citata da un autore come Gellio, interessato alla parola e alla forma<br />
particolare, è già in sè una spia importante <strong>di</strong> quale fosse la natura <strong>del</strong>le questioni in essa<br />
affrontate 23 : la lingua dei ueteres veniva stu<strong>di</strong>ata e analizzata a partire da quegli aspetti<br />
linguistici avvertiti come anomalistici rispetto all’uso corrente. Organizzato<br />
20 Cfr. ancora: ea quae nos per ‘ae’ antiqui per ‘ai’ scriptitauerunt ut ‘Iuliai’ ‘Clau<strong>di</strong>ai’ ‘ paginai’ (232-<br />
233=GL VII 57, 21); quod uolumen (458=GL VII 70, 1).<br />
21 Su Cesellio Vin<strong>di</strong>ce cfr. HLL IV pp. 226-227.<br />
22 Sulla sud<strong>di</strong>visione <strong>del</strong>l’opera in più libri da parte <strong>di</strong> Cesellio Vin<strong>di</strong>ce cfr. Charis. p. 150, 11 Barwick:<br />
‘Acrum’ tamen pro ‘acrem’ Cn. Matius Iliados XV, Vindex a litterae libro I notat; e ancora Charis. ibid. p.<br />
312, 23: ‘But’ sonus ex ore cornicinis lituum eximentis, ut Caesellius Vindex libro B litterae scribit. Lo stesso<br />
Gellio che a proposito <strong>di</strong> Longo parla <strong>di</strong> commentarium, al singolare appunto, utilizza invece il plurale,<br />
Commentaria, per in<strong>di</strong>care l’opera <strong>di</strong> Cesellio (6, 2, 1): Turpe erratum offen<strong>di</strong>mus in illis celebratissimis<br />
Commentariis lectionum antiquarum Caeselli Vin<strong>di</strong>cis, hominis hercle pleraque haut in<strong>di</strong>ligentis.<br />
23 Non a caso anche i Commentaria <strong>di</strong> Vin<strong>di</strong>ce sono più volte menzionati nelle Noctes Atticae. Per un elenco<br />
dei passi si veda HLL IV, p. 226.<br />
IX