Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Introduzione, testo critico, traduzione e note del De orthographia di ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
enuntiare et scribere: inde propter auctoritatem tanti uiri consuetu<strong>di</strong>nam factam. Sed ego<br />
in antiquiorum multo libris, quam Gaius Caesar est, per ‘u’ pleraque scripta inuenio,<br />
‘optumus’ ‘intumus’ ‘pulcherrumus’ ‘lubido’ ‘<strong>di</strong>cundum’ ‘faciundum’ ‘maxume’<br />
‘monumentum’ ‘contumelia’ ‘minume’. Melius tamen est et ad enuntiandum et ad<br />
scribendum ‘i’ litteram pro ‘u’ ponere, in quod iam consuetudo inclinauit (GL VII 150,<br />
10). La stessa testimonianza sulla grafia adottata da Cesare è presente infatti in Longo ma<br />
con un particolare aggiuntivo <strong>di</strong> non poca importanza: Varie etiam scriptitatum est<br />
‘mancupium’ ‘aucupium’ ‘manubiae’, siquidem C. Caesar per ‘i’ scripsit, ut apparet ex<br />
titulis ipsius, at Augustus [i] per ‘u’, ut testes sunt eius inscriptiones. Et qui per ‘i’<br />
scribunt, , illam rationem secuntur, quod aliae quoque denominationes per<br />
eandem litteram exeant, ut cum ‘manicas’ ‘manipulum’, quibus tamen opponi potest, quod<br />
per ‘u’ ‘manuleus’ <strong>di</strong>cimus. Item qui ‘aucupium’ per ‘u’ scribunt, putant ab ‘aue<br />
occupanda’ <strong>di</strong>ctum; a[ut] qui[a] ‘aucipium’, ab ‘aue capienda’, cum ‘a’ litterae in ‘i’<br />
familiaris transitus sit. Quibus aeque opponi potest non minus in ‘u’ transire quam in ‘i’:<br />
nam et ab ‘amico’ fit ‘inimicus’ tantum et a ‘salso’ ‘insulsus’. Sequitur igitur electio,<br />
utrumne per antiquum sonum, qui est pinguissimus et ‘u’ litteram occupabat, uelit quis<br />
enuntiare, an per hunc qui iam uidetur elegantior exilius, id est per ‘i’ litteram, has<br />
proferat uoces (§ VIII.1.1). Per quanto la scelta degli esempi non coincida, l’argomento<br />
affrontato evidentemente è lo stesso, così come l’impostazione generale <strong>del</strong>la quaestio, se<br />
si considera che poco dopo Velio Longo precisa che il problema non sussiste soltanto in<br />
relazione alla recta scriptio ma interessa anche l’enuntiatio 81 , rivelando al pari <strong>di</strong> Cornuto<br />
una concezione <strong>del</strong>l’ortografia come «phonographie» 82 , concezione che potrebbe risalire<br />
alla fonte utilizzata dai due ortografi. Ora, che nel caso <strong>di</strong> Cornuto questa fonte sia Varrone<br />
è facilmente desumibile dalle parole <strong>del</strong>l’ortografo 83 , più complesso risulta invece a prima<br />
vista il caso <strong>di</strong> Velio Longo, non tanto per l’assenza <strong>del</strong> nome <strong>del</strong> reatino quanto per<br />
l’aggiunta <strong>del</strong>l’informazione riguardante Augusto che a Varrone non può ovviamente<br />
risalire. Pertanto o bisogna pensare a una fonte posteriore a Varrone, che a sua volta abbia<br />
utilizzato materiale varroniano e che anche in questo caso, in base a Charis. p. 124, 11<br />
81<br />
Sequitur igitur electio, utrumne per antiquum sonum, qui est pinguissimus et ‘u’ litteram occupabat, uelit<br />
quis enuntiare, an per hunc qui iam uidetur elegantior exilius, id est per ‘i’ litteram, has proferat uoces (403-<br />
406=GL VII 67, 12).<br />
82<br />
<strong>De</strong>sbordes, Idées, p. 59.<br />
83<br />
Riguardo all’uso <strong>del</strong>l’espressione quaesitum est e al fatto che essa vada ricondotta <strong>di</strong>rettamente a Varrone<br />
si vedano più sotto le argomentazioni <strong>di</strong> Strzelecki.<br />
XXV