WEERBARSTIG HUURBELEID - Vastgoedkennis

1.3 Woningmarkt algemeen: Nederland, Engeland en
Duitsland
De woningmarkt is om meerdere redenen een complexe markt. Dit heeft te maken met het
verhandelde goed, maar ook met de overheid. Deze is zich vanaf de twintigste eeuw sterk met
de markt gaan bemoeien; als aanbiedende partij, als scheidsrechter in het veld of aan de zijlijn
als grensrechter. Om een goed begrip te krijgen van de organisatie van de woningmarkt wordt
in 1.3.1 kort stilgestaan bij de betekenis van de verzorgingsstaat in Nederland, Engeland en
Duitsland. Vervolgens wordt van hier uit een vertaalslag gemaakt naar de organisatie van de
woningmarkt vanuit overheidsperspectief bezien. Vanaf 1.3.3 staat de woningmarktpraktijk in
Nederland en de referentielanden centraal.
1.3.1 De verzorgingsstaat
In de naoorlogse verzorgingsstaat wilde de overheid garant staan voor een zeker welvaarts- en
welzijnspeil van haar burgers. Dit betekende dat zij in meer of mindere mate ook
verantwoordelijkheid wilde dragen voor goede huisvesting van haar burgers. Dit is nog steeds
zo. In de mate van inzet van de voorzieningen en regels verschillen verzorgingsstaten sterk
van elkaar. De verschillen zijn terug te voeren op de klassieke vete over het hoogste ideaal:
sociale rechtvaardigheid, of vrijheid. Esping-Andersen heeft in 1990 een typologie van
verzorgingsstaten opgesteld die min of meer op dit onderscheid is gebaseerd.
Sociaal-democratische landen hanteren volgens Esping-Andersen een welvaartsbegrip dat is
gebaseerd op algemene toegankelijkheid en klassengelijkheid. In deze landen wordt gestreefd
naar een hoge standaard van voorzieningen voor iedereen. Sociaal-democraten beschouwen in
beginsel sociale rechtvaardigheid als voorwaarde voor vrijheid. Nederland wordt vaak een
sociaal-democratie genoemd. In ons bestel zitten echter ook tal van corporatistische
elementen, zoals een grote zelfstandige sociale huursector. Er kan hier echter moeilijk nog
gesproken worden van 'maatschappelijke zelforganisatie' of 'middenveld' – kernbegrippen uit
het corporatisme – omdat Nederlandse woningcorporaties al sinds 1901 onder de vleugels van
de overheid opereren. Duitsland wordt vaak aangemerkt als corporatistische staat.
Tabel 3. Typologie van verzorgingsstaten volgens Esping-Andersen. Bron: Balchin & Rhoden,
2002
Type verzorgingsstaat Voorbeeldland (volgens Balchin & Rhoden)
Sociaal-democratisch Scandinavië, Engeland tot ca. midden jaren zeventig
Corporatistisch Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk
(Neo)liberaal Ierland, Engeland vanaf ca. eind jaren zeventig, Australië,
USA
De liberale staat vierde hoogtij in tweede helft van de negentiende eeuw. Nederland was een
liberale rechtstaat op de grondslagen van Thorbecke. De term 'rechtstaat' had in die tijd
betrekking op het recht op vrijheid in plaats van dat het refereerde aan sociale grondrechten.
Vanaf de jaren tachtig van de twintigste eeuw hebben liberale uitgangspunten weer belang
ingenomen. Engeland heeft vanaf midden jaren zeventig een transformatie ondergaan van een
sociaal-democratische staat naar een meer op 'neoliberale' leest geschoeide staat. Met het
aantreden van Thatcher in 1979 werd deze omschakeling met veel symboolpolitiek definitief
bestempeld. Thatcher gebruikte daarbij de publieke woningvoorziening als speelbal.
19