393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

zoals bij de eerder besproken huizen in insula II. Misschien was ten behoeve van een efficiënt
ruimtegebruik de deur hier niet aan de voorzijde van het huis aangebracht, maar aan de zijkant. 780
Gezien de ligging dichtbij een belangrijke stadspoort, doet de ietwat afwijkende bouwwijze van
huis II.5 met verschillende kamers denken aan de herbergen zoals die in onder meer de
Vesuviussteden bij voorkeur dichtbij de stadspoorten lagen. Zo merkt Kleberg op dat van de twintig
vermoedelijke herbergen in Pompeji, er dertien (tweederde) vlakbij een poort liggen. Op die manier
kon men als eerste de reizigers opvangen. Vaak bevonden zich bij de nabij de stadspoort gelegen
herbergen ook stallen voor rijdieren en lastdieren, en ruimtes voor wagens. 781 Met het aangrenzende
kavel vormt het Huis met de Wandpalen een uitstekende plek voor een dergelijk hospitium, eventueel
met een stal (stabulum). De aanbouw tegen het hierna te bespreken Vrijstaand huis met de
Haardplaats (huis II.7) versmalt de doorgang weliswaar van zes tot ruim drie meter, maar dat is nog
steeds voldoende voor het passeren van een wagen. Misschien was deze aanbouw van circa 2 bij 3,5
meter een stal voor kleine rijdieren. Vitruvius adviseert een staldiepte van zeven voet (2,1 meter) en
een breedte tussen de tien en vijftien voet (3 tot 4,5 meter), maten die goed overeenkomen met de
Voorburgse sporen. 782 Later zijn de sporen (deels) vergraven bij de aanleg van een waterput die
bijvoorbeeld kan zijn gebruikt om de dieren van drinkwater te voorzien (afb. 11.9). 783 Op het achtererf
lag halverwege ook een tonput. 784
Het interieur van het Huis met de Wandpalen zou goed passen bij een functie als herberg. De
kamers waren circa tien vierkante meter groot, een maat die ook voorkomt bij herbergen in het
Engelse Chesterholm (Vindolanda), het Duitse Gellep en Pompeji. 785 Ook de ligging van de kamers
tegen de gezamenlijke muur met het Verkleinde Huis (huis II.4) is logisch omdat daar geen ramen
aanwezig waren, wat ideaal is voor een slaapkamer. De gang waaraan dergelijke kamers vaak lagen,
kon daarentegen wel van buitenaf worden verlicht. 786 Verder bood dit in de winter de beste warmteisolatie.
Met een volledige bovenetage was er namelijk geen ruimte voor een eigen haardvuur per
kamer. Klassieke auteurs melden dat het interieur van dergelijke slaapvertrekken zich beperkte tot een
bed, met eronder een po, welke werd geleegd in de mestputten op het erf. 787 De Voorburgse kamers
waren royaal genoeg voor het plaatsen van meerdere bedden, bijvoorbeeld drie bedden in een Lvormige
opstelling. En als een centrale ruimte met haard ontbrak, was er op de etage ook nog eens
plaats voor drie van dergelijke kamers. Zoals verderop aangegeven waren er mogelijk aan de
voorzijde nog een of twee extra kamers boven de eetruimte en porticus. Met in totaal zes tot acht
slaapkamers en twee tot drie bedden per kamer, was er dan ruimte voor twaalf tot vierentwintig gasten
tegelijk.
De ruimte aan de straatzijde is groter en bevat in de hoek een mogelijke opslag voor houtskool.
Het was gebruikelijk dat de eetruimte zich aan de voorzijde van de herberg bevond. Het vertrek was
circa 25 vierkante meter groot, vergelijkbaar bijvoorbeeld met een dergelijke ruimte in de herberg van
Chesterholm. Indien daarvan een vijfde voor de keuken in beslag werd genomen, was er circa 20
vierkante meter zitruimte. Voor bedrijfsrestaurants geldt tegenwoordig als vuistregel dat er per gast
0,75 tot 1 vierkante meter beschikbaar is, in welk geval er plaats zou zijn voor 20 tot 25 personen
tegelijk. Dat zou goed aansluiten bij de geschatte slaapcapaciteit. De eetvoorziening kan tevens zijn
gebruikt voor algemeen publiek omdat de gasten niet voortdurend in de eetruimte verbleven. Gezien
de bij deze functie te verwachten haard, passend bij de vermoedelijke opslagplek voor brandstof,
ontbrak hier mogelijk een verdiepingsvloer. Voordeel daarvan was dat de ruimte extra verlicht kon
worden met hoge straatvensters. Bovendien kon van hieruit een trap naar de bovenkamers voeren.
Maar het is ook denkbaar dat de trap zich achterin de gang bevond en de voorzijde ook voor een
bovenkamer werd benut. Deze kamer kon eventueel in de zuidwesthoek van de etage liggen als de
daar vermoedelijk ook aanwezige gang in het noorden op de kamer aansloot. Dat bood dan de
mogelijkheid boven het fornuis wel een circa twee meter brede ruimte tot aan het dak vrij te houden.
Het is ook nog denkbaar dat net als in Pompeji en Herculaneum soms het geval is, de voorste kamer
naar de straat was uitgebouwd en tot aan de zuilen van de porticus was doorgetrokken. Dat zou
eventueel de extra paalkuil bij de porticus kunnen verklaren omdat zo’n bovenbouw een extra
780
Deuren bevonden zich doorgaans aan de straatzijde (Ditmar-Trauth 1995,16), maar er waren uitzonderingen mogelijk.
781
Kleberg 1957,49 met kaart; Jashemski 1979,15, 168 en 171; Mau 1899,293; Lindsay 1960,13; Pirson 1999,21; Vergelijk de
herberg van Hermes in Pompeji: Mau 1899 fig. 222.
782
Vitruvius, De Architectura VI,6,2.
783
Holwerda 1916,9 en afb. 3, 5 en 7.
784
Holwerda 1913 afb. 1 bij ‘put’.
785
Onder andere De Blois 1986,111 (Vindolanda), Reichmann 2002,90-99 (Gellep), Mau 1899,392-394 (Pompeji), Perring
2002,59 en fig. 13 (Groot Brittannië), Pirson 2007,474 en 477 (Pompeji); Peterse 1993, 66 en noot 129 noemt als
standaardlengte van slaapvertrekken in Pompeji 12-13 Oskische voet (van 27,5 cm)= 3,3 tot 3,6 meter (3 meter was een veel
voorkomende lengte van slaapvertrekken).
786
Perring 2002,60.
787
Columella, De Re Rustica II,5, IX,2.12 en XI,3.12.
493