393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

opgegraven platte dakpan die diagonaal was afgesneden om in dit soort dakconstructies gebruikt te
worden. 1049
De aanwezigheid van een binnenhof maakt begrijpelijk waarom zich in deze ruimte, zoals
Reuvens meldt, de toegang bevond tot een stookgat voor het noordelijke vertrek. Stookopeningen
moesten in verband met de hitte goede toegang tot buitenlucht hebben. Verder duidt de vondst van
“twee stukken colom” op de aanwezigheid van een zuilengalerij. 1050 Dat is een ander kenmerkend
aspect van zo’n open binnenhof. Blijkens de profieltekening van de oost-westgoot (afb. 13.6) was dit
inderdaad een open goot. Het is waarschijnlijk een misverstand van Reuvens dat deze goot
“gedeeltelijk overdekt” was, mogelijk veroorzaakt door de vondst van los puin boven de goot. Van de
andere dwarsgoot “loopend van Z naar O” meldt Reuvens in ieder geval dat deze “onbedekt” was. 1051
Dat het binnenhof was omgeven met dergelijke open goten is een verschijnsel dat van elders ook
bekend is.
Vaak bevatte de binnentuin tenminste aan de kant van het huis een zuilengalerij, wat in Voorburg
ook het geval zal zijn geweest. Daarbij was de Voorburgse ligging met de binnenplaats aan de
oostzijde algemeen geliefd. 1052 Soms waren er zelfs aan meer zijden zuilengalerijen, maar daarvoor
ontbreken in Voorburg de aanwijzingen. Hooguit valt te denken aan de noordelijke druipgoot. Maar die
ligt voor een zuilengalerij te dicht bij de muur. Als tussen deze goot en het aangrenzende
hypocaustum een (inmiddels volledig weggebroken) muur stond met de gebruikelijke dikte van twee
voet, lag het midden van de goot ongeveer een kwart meter uit de muur. Dat past bij een druipgoot
direct naast een buitenmuur. 1053 Het betekent dat de zuilengalerij in ieder geval niet geheel rondom
liep, wat overigens ook in andere huizen zelden voorkwam. 1054 Het lijkt er op dat er slechts aan één
kant een porticus was. Dat zou betekenen dat het oorspronkelijke concept van het peristylium, de
mogelijkheid een volledige rondgang (ambulatio) te maken, was losgelaten. Het was een ontwikkeling
die al eerder op gang was gekomen, zoals onder meer in Pompeji zichtbaar is. Daar is slechts een
derde van de peristylia compleet. 1055 Met een enkele porticus is formeel zelfs geen sprake van een
peristylium. 1056
Het past ook bij een binnenhof met tuin dat het maaiveld wat lager lag dan de omringende
vertrekken. Via een trapje van enkele treden kwam men dan in de tuin, een trapje dat onder meer in
een stadsvilla in het Britse Caerwent nog bewaard is gebleven. 1057 Direct ten westen van de
Voorburgse stadsvilla bevond zich een plaveisel met tegels dat 0,9 tot 1,05 meter boven NAP lag.
Deze Romeinse maaiveldhoogte sluit aan bij waarnemingen van Holwerda in het westen van Forum
Hadriani (afb. 15.20). Er zijn aanwijzingen dat de vertrekken rond de binnenplaats van de stadsvilla
ruim een halve meter hoger lagen. Zo lag de betonvloer van het vertrek ‘BB’ met 1,3 meter boven NAP
ongeveer drie decimeter hoger, en oorspronkelijk nog wat meer omdat de ingemeten sporen sterk
vergraven waren.
Ook de verwarmde vloeren staken waarschijnlijk boven het maaiveld uit aangezien de zuiltjes
relatief hoog stonden. De ondervloer van het best bewaard gebleven hypocaustum (grote zaal ‘u’) trof
Reuvens aan op 0,85 meter boven NAP, dus hooguit enkele decimeters onder het maaiveld. En de
onderkant van het aangrenzende hypocaustum (hete badruimte ‘v’), dat mogelijk iets minder diep was,
lag zelf op of iets boven maaiveldhoogte. Zoals eerder aangeven was het hypocaustum inclusief vloer
waarschijnlijk bijna een meter hoog, zodat de betreffende vleugels in Voorburg meer dan een halve tot
hele meter boven het maaiveld gelegen kunnen hebben. Er zijn aanwijzingen dat de binnentuin zelf
wel op maaiveldhoogte lag. Daarop wijst de ligging van de twee goten, hoewel niet valt te bewijzen dat
ze gelijktijdig zijn aangelegd. De oostwestgoot lag blijkens de tekening van Reuvens met de
bovenkant ongeveer even diep als de aangrenzende hypocaustvloer, en dus lager dan de bovenvloer
van dat vertrek.
Terwijl het peristylium bij de Grieken een echte binnenplaats was, maakten de Romeinen er een
binnentuin van. 1058 Vaak lag als centraal element in het midden van de tuin een siervijver. Die werd
liefst met klaterend water gevuld via een spuwer die werd gevoed door een loden waterleiding. De
nabije aanwezigheid van stromend water maakte een dergelijke constructie bij de stadsvilla mogelijk.
Het is daarom interessant dat Reuvens op 8 juli 1828 circa vijf meter ten zuiden van de oost-west
1049
Gazenbeek 2009a,220.
1050
Arentsburg Geschiedenis ad z: bijna 6 meter ten zuiden oost-west goot. Mau 1899,254 over zuilengalerijen.
1051
Reuvens 1829a,2; Reuvens Dagboek I,216-217 en noot a; Arentsburg Geschiedenis ad z.
1052
Perring 2002,155.
1053
Perring 2002,120 noemt 10-30 cm; Shirley 2001,33 noemt 30 cm.
1054
Perring 2002,72 (complete peristylia vooral in coloniae), 155 en 157.
1055
Wallace-Hadrill 1994,84 en 86;Dickmann 1999,135.
1056
Strikt genomen is dan ook geen sprake van een stadsvilla van het peristylium-type.
1057
Huis IIIS 14; Wacher 1975,385 afb. 83; Glasbergen 1967,26 over dergelijk niveauverschil in Valkenburg.
1058 Jashemski 2007,487.
528