393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

zijvertrekken (side-ranges). 454 Bij het Huis met het smalle Achtervertrek (huis III.2) lijkt inderdaad aan
één kant een zijvertrek zichtbaar, terwijl bij het Huis met de Aardewerkkuil (huis III.1) aan de zijkant
deels een constructie zichtbaar is met mogelijk dezelfde vorm. Dit huistype heeft, in tegenstelling tot
de smallere huizen, vaak een ingang in het midden, zoals onder meer blijkt in de Vesuviussteden en
bijvoorbeeld de eveneens 40 voet brede huizen in Waldgirmes. 455 Het valt in dit verband op dat bij
zowel dit huis als het Huis met het smalle Achtervertrek (huis III.2) in het midden een doorgang
mogelijk is. Het middendeel is bij het Huis met de rechthoekige Waterput (huis III.3) niet opgegraven.
Zeker langs drukke straten als die in Voorburg, bevonden zich aan één of twee zijden van de ingang
winkels. Bij twee huizen van insula III is minimaal aan één kant van de voorzijde een rechthoekig
vertrek aanwezig dat zo’n winkel zou kunnen zijn, hoewel bij gebrek aan duidelijke gegevens andere
functies natuurlijk ook mogelijk zijn.
Achter de huizen zijn erven te reconstrueren. In 1911 vond Holwerda in het verlengde van de
westelijke wand van het Huis met de rechthoekige Waterput (huis III.3) een minimaal dertig meter lang
spoor dat kennelijk de begrenzing van de erven aan de kant van de stadsgrens vormde. 456 Ten oosten
ervan lagen volop afvalgaten en enkele waterputten. Volgens Holwerda “heeft het terrein hier in
Romeinschen tijd zeker open gelegen”. Hij vervolgt: “Daar komen bijna geen gebouwsporen voor.
Daarentegen vinden we hier een aantal houten putten, tonputten zowel als vierkante putten”. Achter
het Huis met de Aardewerkkuil (huis III.1) vond Holwerda gaten met complete stukken aardewerk in
wat een rechthoekig gat lijkt te zijn, mogelijk het restant van een kleine houten ondergrondse
bergplaats (afb. 10.16). Holwerda oppert de mogelijkheid dat dit brandgraven zijn, maar dat is binnen
de ommuring onwaarschijnlijk. 457 Nog zuidelijker trof hij ook kuilen met compleet aardewerk. Het gaat
om een rechthoekige kuil met de bodem op ongeveer een meter beneden NAP. In de kuil bevonden
zich twee complete stukken aardewerk: “een gaaf 2 de eeuwsch of begin 3 de eeuwsch urntje met
hartvormigen rand en een geheel gave zeer late amphora.” Verder kwam uit deze kuil aardewerk “uit
de late 2 de eeuw en ook fragmenten vensterglas”. 458 Het complete vaatwerk dateert dus uit de 2 e en
3e eeuw en is mogelijk afkomstig van begraven voorraden. Zo moet de huisvrouw volgens Cato ter
conservering “verse noten in vaten in de grond begraven”. Als een vrouw bijvoorbeeld plotseling
overleed, is het best mogelijk dat de begraven voorraad niet meer werd opgehaald. Bij een dergelijke
vondst aan de Scheveningse weg in Den Haag is ook wel gedacht aan een rituele kuil. 459 In Voorburg
valt verder te denken aan houten bergkelders zoals die elders zijn opgegraven. Het valt in ieder geval
op dat ook door Reuvens dergelijke vondsten zijn gedaan bij de erven van de huizen in insula VIII en
in insula VI, en in 2005 door BAAC bij het Huis met het Keulse Vaatwerk. Het verschijnsel komt
uitvoeriger aan bod bij de bespreking van de achtererven van insula VIII aan het slot van hoofdstuk
12. 460
In het zuiden van insula III vond Holwerda verder nog wat vage sporen van onder meer een klein
rechthoekig “gebouw” uit de eerste helft van de 2e eeuw. Verder vond hij afvalgaten met scherven uit
“het begin van de tweede eeuw”, maar ook nog latere scherven. Interessant was tot slot een dubbele
tonput die tot 1,73 meter beneden NAP reikte. Hieruit werden “slechts late stukken” verzameld. Verder
kwam uit de tonput een “stuk leder” en “een houten stok met dwarse ijzeren punten”, vermoedelijk een
hark (afb. 10.17). Iets noordelijk hiervan vond Holwerda nog een “zinkputje, met ruwe steenen omzet”
met late aardewerkfragmenten. 461 Karakteristiek voor het gebruik als achtererf is ook het feit dat
Holwerda hier vrij veel dierbeenderen opgroef. 462
Samenvattend is van de huizen in insula III per huis het volgende beeld te schetsen (afb. 10.15):
Huis III.1 (Huis met de Aardewerkkuil)
De ingang lijkt in het midden te liggen met een breedte van ongeveer anderhalve meter. Gezien vanaf
de straat, bevindt zich links een vertrek van circa drie bij vier meter. Rechts is nauwelijks gegraven,
maar er kan ook een ruimte hebben gelegen die - gezien een klein stukje wand - ook zo’n vier meter
diep geweest kan zijn. Helemaal links, aan de oostkant, bevond zich langs de cardo 1 wellicht een
454
De Kind 1998,190 (type 2).
455
De Kind 1998,189-190 (Herculaneum); Peterse 2007,378 (Pompeji); Von Schnurbein 2006,31 (Waldgirmes) met het zeer
vergelijkbare formaat van 12 meter breedte en 15,4 meter diepte (fig. 344 ad a1 t/m 1c).
456
Holwerda 1912b afb. 16, bleek in 1915 in lijn te liggen met de zijwand van huis III.1.
457
Holwerda 1923,22. Hooguit valt te denken aan de Domitiaanse periode of de laat-Romeinse tijd.
458
Holwerda 1912b,23 en afb. 20 en 22.
459
Waasdorp 1999a,170; In Duitse Butzbach zijn in zo’n voorraadkuil vruchten gevonden (Ditmar-Trauth 1995,99).
460
Voorbeelden elders: Ditmar Trauth 1995,48-49, 99, 221 en 246 (Kastengruben); Von Petrikovits 1952,134 en Abb. 36.
461 Holwerda 1912b,23-24 en 1923 afb. 37.
462 Holwerda 1912b,21.
452