393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

Details van de schilderingen als de groeven van de zuilen en de slagschaduw van uitsteeksels waren
met zorg aangebracht. Een sterk gelijkende schildering in het Römisch Germanisches Museum in Keulen,
opgegraven in de provinciehoofdstad, geeft een goede impressie van zo’n schildering. Een fraai
voorbeeld uit een openbare ruimte in Nederland is de rond 100 na Chr. vervaardigde schildering van de
grote stenen tempel in Elst, mogelijk ook het product van een Keuls atelier. 1277 Dergelijke monumentale
schilderingen namen vaak ongeveer tweederde van de wandhoogte in, met erboven een egaal wit
oppervlak. 1278 Met een muurhoogte tot aan de dakkap van ongeveer elf meter, kan de wandschildering
ruim zeven meter hoog zijn geweest. De bovenste drie meter was beschikbaar voor de lichtvensters zodat
de wandschildering ongeveer een meter onder die strook eindigde. De doorgang naar de porticus was
zoals hierboven aangegeven mogelijk zo’n vijf meter hoog en zou dan volledig door de wandschildering
zijn omgeven.
Bij paneelschilderingen is de hoogteverhouding tussen sokkel en de panelen erboven vaak ongeveer
1 op 3. 1279 Bij die verhoudingen zou de sokkel ruim anderhalve meter hoog zijn geweest en de panelen
ruim vijf meter. 1280 In gewone vertrekken was een sokkelhoogte van ongeveer drie voet het maximum,
maar bij hoge monumentale schilderingen werden hogere sokkels gehanteerd om de harmonie te
handhaven. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de sterk gelijkende paneelschildering in de tempel van
Elst. 1281 Daar was de sokkel opgebouwd uit een roze onderkant met verfspatten (wit, geel, groen, rood en
zwart), een imitatie van marmer. Erboven bevond zich op ooghoogte een extra strook met 48 centimeter
hoge panelen. Deze waren zoals gebruikelijk gespiegeld in kleur ten opzichte van de bovenliggende hoge
panelen: onder de hoge rode panelen bevonden zich zwarte panelen. Deze waren in Elst net als
bijvoorbeeld in de villa bij Vlengendaal, versierd met een kruis. 1282 Onder de hoge zwarte tussenstroken
bevonden zich in Elst kleine rode rechthoekige vlakken. Een vergelijkbare oplossing is in Voorburg
denkbaar. Daarbij lijken in de Reuvensbaden de rode sokkelpanelen met witte parelsnoeren versierd te
zijn geweest.
In Voorburg komen geschilderde zuilen voor met vijf en acht cannelures. Dat duidt erop dat twee
verschillende maten voorkwamen bij de tussenstroken. Dat is ook bijvoorbeeld het geval bij de sterk
gelijkende kandelaberwanden van Elst en Keulen-Fremersdorf waarbij de grootste tussenstroken in beide
gevallen ongeveer een kwart breder zijn. 1283 In Voorburg is eenmaal een breedte van 19 centimeter
vastgesteld, wat in vergelijking met andere wanden vrij smal is. Mogelijk kwamen daarom ook een kwart
bredere tussenstroken voor van ongeveer 25 centimeter. Op de korte gevel van de Voorburgse basilica
was met ongeveer 7,5 meter muurlengte en 19 centimeter brede tussenstroken ruimte voor vijf panelen
van ongeveer 1,25 meter. 1284 Dat is ongeveer de maat bij de sterk gelijkende wandschilderingen van Elst
(121 centimeter) en Keulen-Müngersdorf (124 centimeter). 1285 Ook in Elst bevonden zich op een wand
waarschijnlijk vijf panelen. 1286 . Indien de scheidingstroken bij de lange wand van de Voorburgse basilica
ongeveer 25 centimeter breed waren, was daar over ongeveer 23 meter lengte ruimte voor vijftien
panelen. 1287 Bij lange wanden als die van de basilica was er voldoende speelruimte om het exacte aantal
panelen te bepalen en ging de voorkeur uit naar een oneven aantal. 1288 De opening naar de porticus
onderbrak dan de middelste drie panelen terwijl de zijdeur naar de badvleugel het paneel het dichts bij de
hoek vulde. Er zou ook een goede harmonie zijn met de vensters waarvan het aantal hierboven is
gereconstrueerd op twee in de korte gevel en zeven in de lange. Dat betekent om en om boven een
paneel een venster, beginnend bij het tweede paneel uit de hoek. De wandschilders hielden bij het
uitzetten van het panelenpatroon geen of maar beperkt rekening met de positie van deuren die in dit geval
ook niet geheel symmetrisch was. 1289 Wel was met slagschaduwen de indruk gewekt dat het licht van het
midden van de ruimte kwam waar zich de deuropening bevond, een bekende truc. Mogelijk werd de
schildering net als de vergelijkbare schilderingen in Elst en Keulen aan de bovenzijde afgesloten met een
strucrand. 1290 De vloer van de Voorburgse hal was gezien de gevonden brokstukken, uitgevoerd in beton.
1277
Weterings 2008 met aanvulling op de reconstructie van Bogaers 1955; Heeren, Hoff en Derks 2008a,33-34 en 48 (nieuwe
datering tempel rond 100 na Chr.).
1278
Bogaers 1955,133.
1279
Von Drack 1950,7; Moormann en Swinkels 1979,404; Moormann 1984,123.
1280
Vergelijk Von Drack 1950,7.
1281
Bogaers 1955, vooral 91-142; Buijtendorp 1989e,40-42.
1282
Swinkels en Moormann 1980,353.
1283
Bogaers 1955,130: 38 en 48,5 centimeter (Elst) en 31 en 38 centimeter (Keulen).
1284
5x125 + 6x19 = 729 centimeter.
1285
Bogaers 1955,130 (Keulen).
1286
Daar waarschijnlijk 5x121 + 6x38 = 896 centimeter. In Elst waren er aan weerszijde ook nog circa 15 centimeter brede
groene kaderbanden.
1287
15x125 + 16x25 = 1285 centimeter.
1288
Peters, Swinkels en Moermann 1978,173.
1289
Moormann 1984,135; Bogaers 1955,133.
1290
Bogaers 1955,98, 100 en 133; Weterings 2008,45 (Elst); Von Drack 1950,7; Linfert 1975,20 (elders).
554