393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

ede haven. 1751 En het kon nog een stuk smaller aangezien in 1962 bij het castellum van Roomburg
een insteekhaventje is opgegraven dat slechts zo’n tien meter breed was. 1752 De meeste platbodems
hadden een grootste breedte van drie tot vijf meter, en de genoemde kleine oorlogsschepen van het
type Oberstimm/Vechten, waren nog geen drie meter breed. Een minimaal tien meter brede monding
was dus nog breed genoeg om twee van dergelijk schepen elkaar bij het in- en uitvaren te kunnen
laten passeren (afb. 15.14 en 15.15).
De havencapaciteit
Bovenstaande reconstructie biedt met enige slagen om de arm de mogelijkheid om een beeld te schetsen
van de capaciteit van de haven als vloothaven en handelshaven.
De in de afgelopen twee eeuwen in Voorburg opgegraven stempels CGPF verraden de aanwezigheid
van een vlooteenheid in Voorburg, maar geven als gevolg van de wijde verspreiding geen exacte plek
aan. Bij een inventarisatie van dergelijke vlootstempels uit het Cananefaatse gebied bleek bijna zestig
procent uit Voorburg afkomstig te zijn. Daarbij stammen bij andere vindplaatsen gedateerde exemplaren
steeds uit de tweede helft van de 2 e eeuw tot in het begin van de 3 e eeuw. 1753 Daarmee is niet uitgesloten
dat sommige stempels ouder zijn, maar het is zeer waarschijnlijk dat tussen de vele Voorburgse
exemplaren de periode na het midden van de 2 e eeuw goed vertegenwoordigd is. In Voorburg zijn
namelijk alle zeven door Beunders onderscheiden stempelvarianten aanwezig. 1754
Van de omvang van de Romeinse vloot zijn alleen ruwe schattingen te maken, met als extra
complicatie dat de omvang in de loop der tijd niet constant geweest zal zijn. Een bericht bij Tacitus geeft
aan dat er in 69 na Chr. 24 militaire schepen in het Bataafse gebied waren. 1755 Dat kan een ondergrens
aangeven omdat mogelijk in het kader van de troonstrijd een aantal schepen verder stroomopwaarts
actief was. Verder kan de kustwacht niet zijn meegeteld. Op basis van tabel 17.4 valt de te verdedigen
lengte van de ‘Bataafse’ grensrivier van Katwijk tot Nijmegen op circa 170 kilometer te schatten. In dat
geval zou er minimaal een oorlogsschip per zeven kilometer zijn geweest. Er zijn schattingen dat de
volledige Nedergermaanse vloot in totaal veertig tot zestig schepen telden. 1756 Indien daarvoor van
Katwijk tot Keulen 300 kilometer wordt gerekend, is dat een vergelijkbare hoeveelheid van een schip
per vijf tot acht kilometer. Tot slot is er Höckmann die uit een lijst van 412 na Chr. concludeert dat er
toen een schip per drie kilometer aanwezig was. 1757 Als de noordgrens van de Cananefaatse civitas
tot Woerden liep, was dat volgens de Romeinse reiskaart een lengte van zeventien Gallische mijl
(tabel 17.2) ofwel bijna 40 kilometer. Daarbij kwam een vergelijkbare te verdedigen lengte langs de
kust. Met drie tot acht kilometer per schip, zou dat een regionale vloot van afgerond tien tot
vijfentwintig schepen opleveren. Indien daarvan conform het aandeel in de stempels zestig procent in
Voorburg lag, was dat zes tot vijftien schepen. Dat is goed vergelijkbaar met de capaciteit die Morel
berekende voor de vloothaven in Velsen: circa tien schepen van minimaal twintig meter lengte, of nog
wat meer kleine schepen. 1758
Er zijn tot nu toe weinig resten van Romeinse oorlogsschepen in Nederland opgegraven. In 1893
is in Vechten een exemplaar gevonden waarvan De Weerd de oude opgravingsverslagen publiceerde,
maar die documentatie uit 1893 is gebrekkig. 1759 Verder is in Woerden een spant gevonden. 1760
Vooral dankzij historische bronnen en vondsten in Duitsland valt toch een goed beeld te vormen. Om
niet afhankelijk te zijn van de wind en snel te kunnen manoeuvreren, werden Romeinse
oorlogsschepen primair door roeiers aangedreven. Wel werd er aanvullend van een zeil gebruik
gemaakt voor de grote afstanden en extra snelheid. 1761 Naast oorlogsschepen met een enkele laag
roeiers, waren er ook grotere typen met twee rijen boven elkaar (bireme) en zelfs met drie rijen
(trireme). Deze laatste werden vooral op zee gebruikt. Volgens Tacitus bestond de riviervloot in het
Bataafse gebied uit “dubbeldeksroeischepen alsook vaartuigen die met één rij roeiers werden
voortbewogen”. Dat laatste type is bekend van opgravingen. Zoals besproken zijn in Oberstimm en
Vechten drie voorbeelden gevonden van circa 15 tot 16 meter lange oorlogsschepen met een enkele
rij roeiers, een breedte van iets minder dan drie meter en een diepgang van ongeveer een halve
meter. Naast circa tien roeiers aan elke zijde, waren er op dit scheepstype waarschijnlijk twee
1751
Leih 2008,455; Leih 2008,455; Teigelake 2008,496.
1752
Van Tent 1973,127; Van der Klei 1964,99 en fig. 1; Brandenburgh en Hessing 2005,45.
1753
Beunder 1987 op basis van toen 38 stempels uit de regio.
1754
Beunder 1987.
1755
Tacitus, Historia IV,16 en V,23.
1756
Konen 2002,328 en noot 86.
1757
Höckmann 1986,406.
1758
Morel 1988,309-310.
1759
De Weerd 1988,184-194.
1760
De ‘Woerden 8’: een los spant dat in 2004 werd ontdekt bij de platbodem de ‘Woerden 7’.
1761 Asaert 1976,109 en 137.
609