393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

‘Simpelveld-type. Een dergelijk front was een belangrijk statussymbool (afb. 10.11). 400 In Zuid-Limburg
zijn verschillende villa’s van het type Simpelveld opgegraven. Daarbij laat de villa van Kerkrade een
zelfde tweedeling van de hoofdruimte zien zoals die ook bij het Huis van Tiberius zichtbaar is. Een
dergelijke tweedeling, met aan de lange zijde een porticus/veranda, komt mogelijk ook voor bij twee
villa-achtige gebouwen uit de directe plattelandsomgeving van Forum Hadriani, met een formaat dat
dicht in de buurt van het Voorburgse huis komt. Het gaat om een eenvoudig huis uit Rockanje en een
villa-achtig gebouw uit Poortugaal. De Voorburgse veranda zou zo’n zes voet (1,8 meter) breed zijn,
vergelijkbaar met de circa 2 meter bij het vila-achtige gebouw uit Poortugaal. Een vergelijkbare
breedte is verder bekend uit Valkenburg-De Woerd (ZH) bekend. 401 Bij dergelijke huizen kwam het
ook voor dat in plaats van een veranda of porticus over de volle lengte een dichte gang met vensters
was aangebracht. 402 Maar dat is in dit geval onwaarschijnlijk omdat direct achter deze ruimte ook al
een gang ligt. Deze is eveneens zo’n zes voet (bijna twee meter) breed, wat vergelijkbaar is met de
situatie bij een aantal huizen in insula II. Indien de porticus inderdaad in het tweede kwart van de 2 e
eeuw een blikvanger vormde aan de westzijde van de stad, bij de belangrijke doorgaande weg over
de strandwal, is het in theorie mogelijk dat het (mede) een inspiratiebron was voor dergelijke
constructies op het platteland. Bekende voorbeelden van het Cananefaatse platteland
(Harnaschpolder-Zuid, Wateringse Veld-Zuid en vermoedelijk Rijswijk-De Bult) zijn allen in de tweede
helft van de 2 e eeuw gebouwd. Het type heeft zich tot in Noord-Brabant verspreid. 403
Qua formaat lijkt het erop dat het bij dit huis gaat om eerder genoemd standaard-ontwerp van 20
bij 50 voet zoals dat in insula II voorkomt, waaraan aan de westkant de porticus of veranda is
toegevoegd. In het huis zelf bevindt de ingang zich dan, vanaf de straat bezien, aan de linkerzijde,
zoals dat ook meestal het geval is in insula II. Aan de voorzijde grenst deze gang aan een groter
vertrek (circa 3,8 bij 7,2 meter) dat vrij precies de helft van de diepte van het huis beslaat. Naar
achteren was er in de gang waarschijnlijk een zijdeur naar een even groot vertrek aan de achterzijde.
De gang sluit namelijk over een lengte van ruim één meter aan op dit achterste vertrek, precies
genoeg voor een deuropening. Op die manier bleef in het verlengde van de gang nog zoveel mogelijk
ruimte over voor twee kleine kamers. Deze waren even breed als de gang en hadden een lengte van
respectievelijk 2,5 en 3,5 meter. Omdat het huis vrijstaand was, ligt een dak met de nok loodrecht op
de straat het meest voor de hand. Gezien de symmetrie liep het dak mogelijk tot aan de veranda door.
De lichtvoorziening was geen probleem omdat rondom vensters aangebracht konden worden. De
relatief lange gang en de twee kleinere vertrekken konden dan licht via de veranda ontvangen. In
totaal meet het huis circa 7,5 bij 14,5 meter. 404
Het langgerekte spoor van een “voorbouw” ligt ruim vier meter voor de gevel. Het ligt in het
verlengde van een vergelijkbaar spoor voor de aangrenzende huizen dat Holwerda daar een
“afvoergreppel” noemt. 405 Die functie verklaart wellicht dat “de vulling veel donkerder is” dan die van
de andere sporen van huis I.1. In tegenstelling tot de gebouwgreppels, lag zo’n afvoergreppel langer
open, wat wellicht verklaart dat er tevens leem in terecht is gekomen, materiaal dat lijkt samen te
hangen met een verbouwing halverwege de 2e eeuw. 406 Overigens valt niet uit te sluiten dat een
porticus later bij een verbouwing tot een extra kamer van het huis is omgebouwd zoals dat wel vaker
gebeurde. 407
Op het achtererf trof Holwerda een interessante constructie aan die mogelijk met ambachtelijke
activiteiten te maken heeft. Het gaat om een “vrij breede komvormige greppel” waarvan de bodem
acht centimeter boven NAP lag. Met een gereconstrueerd Romeins loopniveau op 1,05 meter boven
NAP was de greppel dus ongeveer een meter diep, wat aanzienlijk is. De greppel maakte een bocht
waarin zich aan de zijkant “een klein ondiep vierkant houten zinkputje” bevond. Het putje was volgens
Holwerda “zóó ondiep dat alleen maar de tekening van het hout in het zand zichtbaar was en er geen
vergaan hout meer over was”. Iets verderop bevond zich midden in de greppel “een grootere uit steen
gebouwde ronde zinkput” (afb. 10.12). Oostelijk kwam de greppel uit in een diepe vierkante houten
waterput waarvan de onderkant tot 1,3 meter beneden NAP reikte, dat is 2,35 meter onder het oude
400 Van Es 1981,183 en afb. 146; Roymans 1995,52; Perring 2002,35 en 73; Vergelijk ook Mylius in Fremersdorf 1933,112 en
116 (huis A in Keulen Müngersdorf); Peterse 2002,40 en 50; Tichelman e.a. 2005,57-58 en 94-97 (gebouw B Kerkrade) met
interessante voorbeelden uit Bad Homburg en Laperrière-dur-Saône (afb. 1.5.6 en 1.5.7).
401 Sarfatij 1975,245; Bult & Hallewas 1990,8 (mogelijk 2,25 meter in Valkenburg); Perring 2002,59 noemt een 1,5 meter breed
voorbeeld.
402 Perring 2002,58-59 en 154; Vos 2009,61 en 237 e.v. over twijfels aan bepaalde interpretaties van porticus op platteland.
403 Goossens 2008,164,172-173 en 183-185.
404 Van Es 1981,183-185 (Simpelveld II en Stein).
405 Holwerda 1912b,5 en afb. 1.
406 Dat Holwerda 1912b,2 op basis van de greppelvulling concludeert dat de “voorbouw” een latere “reparatie” betreft, is dus
mogelijk onjuist. Het afwijkende patroon heeft namelijk te maken met de andere functie van dit gebouwdeel.
407 Een Interessante parallel bieden voorbeelden uit Avenches en Bregenz (huis 1911 en 1912/13): Ditmar-Trauth 1995,310 en
332, plus bijlage p. 191; Perring 2002,59 en fig. 11f.
446