393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

zeilmaten en een stuurman aan boord. In Mainz zijn vier wat grotere laat-Romeinse exemplaren
opgegraven die ruim twintig meter lang waren, circa vier meter breed en een diepgang hadden van 0,75
tot 0,9 meter. Hier was plaats voor circa vijftien roeiers aan elke zijde. In Velsen zijn boothuizen
gevonden die plaats konden bieden aan galeien van circa 20 en 28 meter lengte. 1762 Schepen van een
dergelijk lengte konden ook aanmeren in de 33 meter lange insteekhaven bij het castellum in
Roomburg.
Zoals hierboven aangegegeven was de insteekhaven waarschijnlijk alleen toegankelijk voor
galleien van het kleinste type (Oberstimm/Vechten). Daarbij was het nadeel van de insteekhaven dat
deze schepen bij laag water de bodem konden raken en met hun ronde romp konden kantelen, wat in
het iets diepere kanaal van Corbulo niet het geval was. Bovendien lijkt er niet genoeg plaats voor de
minimaal zes militaire schepen die naar verwachting in Voorburg hun thuisbasis hadden (afb. 15.14).
In hoofdstuk 2 is aangegeven dat de bodem van het Kanaal van Corbulo waarschijnlijk ongeveer
driekwart meter dieper was dan in de insteekhaven. Daarmee stond er bij laagwater minimaal 1 meter
water en bij hoogwater circa 1,5 meter of meer. Dat was voldoende voor de galleien van het type
Oberstimm/Vechten, terwijl op een plek met nog iets grotere diepte ook de iets grotere galleien van
het type Mainz konden aanmeren.
Zeker als de vloot mede het beschermen van de haven en stad als taak had, zoals besproken in
hoofdstuk 6, was het effectiever als de militaire schepen buiten de insteekhaven langs het Kanaal van
Corbulo waren gestationeerd. Dan kon immers een vijand al buiten de insteekhaven worden
onderschept. De stadsgrens was langs het Kanaal van Corbulo na de stichting van Forum Hadriani
zo’n tweehonderd meter lang, de opening van de insteekhaven niet meegerekend. Met gemiddeld
vijfentwintig meter benodigde ruimte per oorlogsschip, kon dan alleen al langs een kade langs de
stadsgrens, zoals opgegraven in Xanten, een achttal schepen aanmeren. Met een breedte van minder
dan drie meter, bleef nog circa tien meter vaarruimte over indien het kanaal hier net als in
Leidschendam twaalf tot vijftien meter breed was. 1763 De oever aan de overzijde van het Kanaal van
Corbulo, met daar mogelijk het vlootcentrum, kon ook nog worden benut, eventueel met een kleine
verbreding van het kanaal. Alleen zo zou al een vloot van de hierboven geschatte omvang
ondergebracht kunnen worden. In werkelijkheid kan de kade ook door handelsschepen zijn gebruikt,
zoals typen met een zodanige diepgang dat de insteekhaven te ondiep was. Maar anderzijds is het
ook goed denkbaar dat de vloot extra ligplaatsen had buiten de stadsgrens, bijvoorbeeld bij andere
natuurlijke geulen. Het geeft vooral aan dat het goed denkbaar is dat de insteekhaven alleen of
hoofdzakelijk voor transportschepen is gebruikt. Overigens kunnen die deels ook van het leger zijn
geweest.
Een vergelijking voor de capaciteit als handelshaven biedt de haven van Xanten. Deze was
ongeveer 450 meter lang terwijl de Romeinse stad met 73 hectare vijf tot zeven maal zo groot was
dan Forum Hadriani. 1764 Naar evenredigheid zou in Voorburg een 65 tot 90 meter lange haven
volstaan. Dat kan redelijk overeenkomen met de capaciteit van de Voorburgse insteekhaven. Vanaf
de Vliet bezien was het diepere deel ongeveer honderd meter lang, waarbij het smallere deel aan de
monding mogelijk niet bruikbaar was voor het afmeren van de schepen. Anderzijds was de bruikbare
lengte minimaal de veertig meter steigerlengte die door het AAC is opgegegraven zonder dat aan
beide zijden een eindpunt te zien was.
Dat de insteekhaven inderdaad voldoende groot kan zijn geweest, valt verder te onderbouwen
met een nadere analyse van de benodigde vervoerscapaciteit. In Zuid Holland opgegraven Romeinse
rivierpramen hadden meestal een lengte tussen de 18 en 26 meter, met een enkele uitschieter naar
30 tot 35 meter. Bij een bruikbare kadelengte van zestig tot negentig meter konden dan aan
weerszijden twee tot drie platbodems afmeren. Met een breedte van maximaal vijf meter bleef bij een
dertig meter brede haven tussen de twee rijen afgemeerde schepen nog ruim twintig meter over om te
manouvreren (afb. 15.14 en 15.15). En indien beide steigers, zoals de oostelijke steiger in de laatste
fase, zo’n vijf meter in het water stonden, bleef er nog steeds circa vijftien meter tussenruimte over.
Daarmee is een havencapaciteit van vier tot zes schepen zeker realistisch. Verder is het mogelijk dat
platbodems aan het ondiepe uiteinde van de insteekhaven, vlakbij het vermoedelijke forum via de
boeg werden gelost, bijvoorbeeld als het om veetransporten ging.
Vier tot zes transportschepen moet voor Forum Hadriani ruim voldoende havencapaciteit zijn
geweest. Zo wordt in bijlage I berekend dat jaarlijks ruim 0,2 miljoen kilo graan naar Forum Hadriani
aangevoerd zou moeten worden om de stadsbevolking te voeden. Kustvaarders hadden doorgaans
1762
Groenman-van Waateringe en Morel 1993,57.
1763 e
Brandenburgh en Hessing 2005,11; De Kort 2008,24-26; zie slot hoofdstuk 3 over breedte in 16 eeuw op basis Langerak
1988,21.
1764
Rieche en Heimberg 1998,62; Teigelake 2008,496.
610