393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

deel van de achtererven van insula II opgroef, gaf hij van achttien kuilen “hun grootste diepte” aan. Hij
bepaalde die door de donkere kuilvulling tot het zand van de strandwal uit te graven (afb. 11.5). 677 Bij
een Romeins loopniveau van zes tot acht decimeter boven NAP waren de kuilen oorspronkelijk 0,9 tot
1,5 meter diep (3-5 voet), met een gemiddelde van 1,2 meter (4 voet). De bodem van de diepste kuil
raakte permanent het grondwater. Bij een aantal andere kuilen was dat alleen het geval als het
grondwater hoog stond. 678 Daardoor kan het grondwater met afvalresten vervuild zijn geraakt. Dat had
mogelijk nadelige effecten op de waterputten die zich ook op de erven bevonden. Wel liggen de
diepste kuilen het verst naar achteren en zijn de kuilen dichter bij de waterputten in het algemeen
minder diep.
In de afvalgaten vond Holwerda veel scherven van vaatwerk, botten en bijvoorbeeld pijpaarden
beeldje waarvan het hoofd was afgebroken. Daarnaast zullen ze afval hebben bevat dat volledig is
vergaan. 679 Omdat in het achterterrein steeds nieuwe afvalgaten werden gegraven, werden de
bewoners in de loop van tijd gedwongen de gaten steeds dichter in de buurt van het huis en de
waterputten aan te leggen. Dat blijkt uit de datering van de scherven. In de afvalgaten het dichtst bij
de achterste schutting zaten “vrij wat Germaansche scherven”, wat duidt op gebruik vanaf de
beginjaren van Forum Hadriani. Daarbij dateert volgens Holwerda het meeste materiaal “uit de laatste
vestingperiode” zodat hij concludeert: “Deze afvalgaten zijn dus wel gedurende de geheele
kazerneperiode in gebruik geweest”. 680 De gaten verder van de achterschutting verwijderd zijn in het
algemeen later in gebruik genomen, aangezien ze “over het algemeen fragmenten uit de latere
vestingperiode” bevatten. Kennelijk begon men achterin met de eerste gaten, waarna het
afvalgedeelte geleidelijk richting huis werd uitgebreid. “Niet zelden is ook het eene gat in de vulling
van het andere gegraven” meldt Holwerda nog. Dat is goed mogelijk indien bijvoorbeeld een gedicht
gat begroeid was geraakt en niet meer als zodanig herkenbaar was bij het graven van een volgende
kuil door een nieuwe bewoner of nieuwe generatie. Enkele afvalgaten doorsnijden de schuttingsporen
en zijn dus vermoedelijk vrij laat ontstaan, misschien pas nadat erven waren samengevoegd of zelfs
na de bewoningsfase van de betreffende huizen. 681 Dat zoveel ruimte voor het wegwerken van afval
werd gebruikt, laat overigens zien dat de grond niet erg schaars was.
In de afvalgaten belandde niet alleen huishoudafval, zoals gebroken vaatwerk en kapotte
beeldjes, maar ook productieafval dat de nodige stank kon veroorzaken. Lucretius klaagt in zijn De
Natura Rerum over stinkende afvalkuilen, en ook in Voorburg zal het niet overal even hygiënisch zijn
geweest. De Romeinen kenden geen vuilophaaldienst, zodat de burgers hooguit zelf op gezette tijden
hun afval elders konden dumpen. Daartoe waren er vaak vuilnisbelten aan de rand van de stad.
Beroemd is de Monte Testaccio in Rome, een Romeinse afvalhoop die nog steeds een aanzienlijke
hoogte heeft. Ook wel werd het afval eenvoudig over de stadsmuur gesmeten. Dat toonde onderzoek
in Pompeji waar langs de muur tussen twee stadspoorten het afval tot anderhalf meter hoog is
teruggevonden. Grachten waren eveneens een dankbare plek, zoals bleek in Xanten en Keulen. In
Voorburg zelf is eveneens veel schervenmateriaal uit de grachten tevoorschijn gekomen. 682 Verder is
volgens de opgravers van het AAC het uiteinde van de insteekhaven waarschijnlijk als afvaldump
gebruikt. 683 En in 2008 kwam bij een onderzoek in de Vliet een mogelijk Romeinse afvaldump langs de
oever van het Kanaal van Corbulo tevoorschijn. Het zag er naar uit dat langs de oever
nederzettingsafval is gestort met onder meer veel aardewerk. Het viel op dat het materiaal nauwelijks
door erosie was afgesleten, wat volgens de onderzoekers erop wijst dat het niet lang los op de bodem
heeft gelegen maar in pakketten is gedumpt. Het pakket afval was deels minimaal een halve meter
dik. 684 Daarbij kan het overigens ook (deels) om een gerichte oeverversterking gaan. Het valt namelijk
op dat de grootste concentratie zich uitstrekt langs de zuidelijke stadsgrens van Forum Hadriani van
voor de vermoedelijke stadsuitbreiding naar het oosten. 685
Sommige ogenschijnlijke afvalgaten in de achtererven hadden mogelijk een andere functie. Op erf
II.7 ligt ruim drie meter van de achterschutting een ruim drie meter lang spoor dat in 1912 door
Romeinse hout dieper was bewaard tot 1 tot 1,25 meter - NAP, dus ongeveer een halve meter lager dan de huidige laagste
stand (Bink en Franzen 2009,17,46 en 443).
677
Holwerda 1913,18.
678
Dieptes in centimeters beneden NAP: -10,-25, -30, -34, -35, -37, -39, -40, -41, -41, -43, -50, -56, -63, -64, -64, -68, -78.
Holwerda 1913 17-18 en afb. 1.
679
Holwerda 1913,7 noemt terra cotta beeldje en beschrijft op p. 26 als enige voorbeeld “een pijpaarden statuetje, zonder hoofd
doch overigens geheel gaaf, een godinnefiguur”, weergegeven op zijn afb. 15.
680
Holwerda 1913,18.
681 Holwerda 1913,18 en afb. 1.
682 Thüry 2001,9 en 32-37; Ditmar-Trauth 1995,226 noemt stortplaats tegen helling heuvel.
683 Driessen 2009a,64.
684 Waldus 2009,15-16,64.
685 Waldus 2009 afb. 51: het stuk van de voorgestelde proefsleuf 1 (uiteinde westelijke stadsgrens) tot proefsleuf (uiteinde
oostelijke stadsgrens van voor de vermoedelijke stadsuitbreiding naar het oosten).
480