393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

Interessant was de vondst van een ruw bewerkte tufstenen zuil in het zuidwesten van werkput 1 op
de bodem van de geul, circa 1,8 meter beneden NAP. De zuil had een diameter van ruim een halve meter
en was ongeveer twee meter lang. De opgravers denken aan een verloren stuk lading omdat de zuil ruim
zeven meter van de westelijke oeverconstructie is gevonden, en onmogelijk over zo’n afstand in het water
kan zijn gegooid. 1674 Gezien het niet afgewerkte oppervlak gaat het om een halffabricaat. Er is gedacht
aan het halffabricaat van een mijlpaal omdat deze ongeveer hetzelfde formaat hadden. Dat het om een
halffabricaat gaat zou kunnen verklaren dat een inscriptie ontbrak. Maar mijlpalen waren vaak uit een
gladdere steensoort gemaakt ten behoeve van de leesbaarheid van de inscriptie. Zo is bontzandsteen uit
de Eifel gebruikt voor alle vier de mijlpalen van Wateringse Veld en de twee mijlpalen uit Rijswijk. 1675 Het
zal daarom eerder gaan om een zuiltrommel van een tufstenen zuil zoals het iets kleinere exemplaar dat
door Reuvens is opgegraven (afb. 12.13). Omdat bij gebouwen de zuilhoogte vaak acht tot tienmaal de
zuildikte bedroeg, zou een komplete zuil van deze dikte vier tot zes meter hoog geweest kunnen zijn, dus
uit twee of drie van dergelijke zuiltrommels bestaan kunnen hebben. Dat dookgaten voor de onderlinge
verbinding ontbreken zou passen bij de interpretatie van de opgravers dat het om een halffabricaat gaat.
Het is overigens goed mogelijk dat dergelijke zuiltrommels zijn gebruikt in de havenconstructie,
bijvoorbeeld als meerpaal of markering van het deel van de geul waar de geul diep genoeg was. Een
interessante parallel vormen de stenen zuilen die in 1976-1977 langs de houten kade bij de Romeinse
stad in Xanten zijn opgegraven. Enkele zuilstompen stonden nog op hun plaats in de oude
waterbedding, direct tegen de houten kade. Een ander exemplaar was in de bedding omgevallen, wat
doet denken aan de situatie in Voorburg. 1676 De Voorburgse zuil ligt evenwijdig aan de
oeverconstructie en kan na te zijn omgevallen langs de oever omlaag zijn gerold. Ook kan er tijdens
de bouw bij het lossen van de havenzuilen iets fout zijn gegaan. Misschien is er een verband met de
partij tufstenen die Reuvens hier circa vijf meter westelijker heeft opgegraven. De zuidelijke rand
hiervan lag in zijn sleuf en werd door Reuvens als een rechte lijn getekend, terwijl hij het oostelijke
uiteinde onregelmatig tekent, mogelijk omdat daar een deel in de geul is weggezakt. De tufstenen
bevonden zich in put k, de verbinding tussen sleuf N6 en N7 (afb. 2.6). 1677 De hoogtemaat op de grote
kaart van Reuvens wekt de indruk dat de tufstenen ongeveer een halve meter beneden NAP
lagen. 1678 Put k ligt ter hoogte van de zuidwesthoek van werkput 1 van het AAC waar de geulbodem in
het midden al de maximale diepte van ongeveer 1,8 meter beneden NAP had bereikt. Mogelijk vormde
de stenen een plateau ter hoogte van het loopniveau op de oever omdat het Romeinse loopniveau
hier rond dit niveau gelegen lijkt te hebben. 1679 Het is daarom goed mogelijk dat de tufstenen een
plateau vormden voor de zuil, of voor iets anders. De tufstenen lijken een rechthoek van circa
anderhalf bij vijf meter gevormd te hebben met de lange zijde ongeveer loodrecht op de kade. 1680 Het
lijkt erop dat de constructie in de geul stak. Omdat Reuvens verder geen details geeft, valt overigens
niet uit te sluiten dat het slechts om puin gaat dat later in de geulvulling is weggezakt. Zowel Hallewas
als het AAC hebben namelijk tufsteen gevonden in de puinlaag boven de geulvulling. 1681 Indien de
tufstenen zuil op dit tufstenen plateau stond, zou deze havenzuil circa twee meter boven de kade zijn
uitgestoken.
Misschien dat nader onderzoek naar slijtagesporen van bijvoorbeeld scheepstouwen nog meer
aanwijzingen oplevert over de functie van de tufstenen zuil. Mogelijk is ook tot een bepaalde hoogte
de langdurige inwerking van het water in het relatief zachte tufsteen zichtbaar. Daarnaast kunnen een
of meer van de Voorburgse eiken havenpalen een grotere lengte hebben gehad en als meerpaal zijn
gebruikt. In Velsen zijn namelijk verschillende houten meerpalen opgegraven die zijn gebruikt voor het
vastleggen van schepen. 1682 In hun eerste tussenrapportage gaven de opgravers van AAC aan dat
geen resten zijn gevonden van opgaand houtwerk met bijvoorbeeld slijtagesporen. 1683 Maar het is
goed mogelijk dat bijvoorbeeld meerpalen later secundair als gewone havenpaal zijn gebruikt, en nog
sporen van de eerste functie bevatten. Het is daarom van groot belang dat een dergelijk grote
hoeveelheid houtwerk uit de haven op dit soort details onderzocht kan worden.
1674
Ligging en maten geschat op basis van Driessen 2009a,67; Van der Heiden 2009a,19 fig. 2.6 vlak 3 en 4 (ligging); De Wolf
en Cleveringa 2009,35 fig. 3.2 (profiel: ligging op bodem); Driessen 2010,71-72 met foto.
1675
Waasdorp 2003,17, 20, 25, 38 en 34-35 voor steensoort en maten (Wateringse Veld); Dorenbos, Holthausen en Koot
2009,114 (Rijswijk).
1676
Bechert 1999,27 Abb. 27; Leih 2008,452 en Abb. 307.
1677
Reuvens Dagboek II,35: lichtbruin op de grote kaart.
1678
Namelijk 2,61 meter beneden het nulpunt op 2,12 meter + NAP, dus 49 cm - NAP.
1679
Daarop duidt het profiel van de westelijke oever in Driessen 2009a,57 fig. 6.1 (profiel 11 werkput 1).
1680
Dat zijn ongeveer de afmetingen op de grote kaart, met de lichtbruine kleur die volgens de legenda “ tuf” aanduidt.
1681
In profiel 1 van werkput 1 ligt de top van de ‘dark earth’ op ongeveer een halve meter beneden NAP, het niveau van de
tufstenen (profiel in De Wolf en Cleveringa 2009,35 fig. 3.2).
1682
Rieche en Heimberg 1998,62-63 afb. 94; Morel 1988,137.
1683 Driessen 2009a,59.
601