393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

hoog. 889 Een Romeinse kelder in het Limburgse Vlengendaal bood tot aan de balkgaten van het
houten plafond een stahoogte van 1,6 meter. De volledig bewaard gebleven kelder in Maastricht was
tot het hoogste punt van het tongewelf 1,7 meter hoog. Iets hoger was een kelder in Kerkrade met tot
de balken 2 tot 2,2 meter stahoogte. 890 De hoge grondwaterstand beperkte in Voorburg de ruimte voor
diepe kelders omdat ze zeer vochtig zouden zijn als ze tot vlak boven het grondwater uitgegraven
zouden worden. Daarom is in Voorburg waarschijnlijk gekozen voor minder diepe kelders met een
laag plafond. Het waren eerder souterrains waarvan de bovenkant boven het maaiveld uitstak. Het
venster bevond zich dan langs de stoep aan de onderkant van de buitenmuur. Op verschillende
plaatsen zijn Romeinse kelders opgegraven die maar gedeeltelijk in de grond staken, maar in
vergelijking met het aantal gewone kelders is die bouwwijze vrij zeldzaam. Voorbeelden zijn er onder
meer in het Zwitserse Kaiseraugst en het Duitse Kempten. 891 De beste parallel biedt een kelder uit
Bavay die eveneens half in de grond stak en ook aan de straatkant lag. Verder was deze kelder net
als in Voorburg voorzien van een ronde stenen waterput in de hoek, in Bavay zelfs in twee hoeken. 892
Aan het eind van dit hoofdstuk wordt gewezen op de potentiële koelfunctie van ondergrondse ruimtes,
wat zou verklaren waarom ondanks het hoge grondwaterniveau in Voorburg toch enkele kelders zijn
aangelegd.
Soms hadden Romeinse kelders een stenen tongewelf zoals in Maastricht. Maar de meeste
kelders hadden een vlak balkenplafond zoals is aangetoond in onder andere Voerendaal en
Kerkrade. 893 De Voorburgse muren waren in ieder geval te dun voor het dragen van een stenen
tongewelf, zodat er een balkenplafond geweest zal zijn. In Vlengendaal lagen de balken blijkens de
bewaard gebleven balkgaten circa drie voet uit elkaar en waren de balken een kleine decimeter dik. In
Kerkrade waren de balkgaten met 11 bij 17 centimeter iets groter en bedroeg de onderlinge afstand
slechts 0,33 meter, mogelijk omdat een zwaardere last gedragen moest worden. 894 De balken lagen
om constructieve redenen veelal in de richting van de kortste overspanning, in Voorburg dus zeer
waarschijnlijk van west naar oost.
Het is goed mogelijk dat de stenen kelder van huis VIII.1 een houten voorganger had. Houten
kelders bestonden vaak uit houten planken die aan de binnenzijde werden gesteund door palen. Die
stonden in ieder geval op de hoeken en bij grotere lengtes ook tegen de wanden. Een latere stenen
keldermuur werd doorgaans aan de binnenzijde strak tegen de houten kelderwand aangebouwd om
niet opnieuw een kuil te hoeven graven en om het ruimteverlies te minimaliseren. 895 Daarvan getuigen
de inkepingen in het muurwerk waarin in 1988 paalgaten zijn aangetroffen. Kennelijk is aan de
buitenkant om het houtwerk van een houten kelder gemetseld. Op de in 1988 gemaakte tekening
staan bij de westelijke muur vier palen in totaal ruim vijf meter uit elkaar, zodat de hartafstand iets
minder dan zes voet bedraagt. 896
In de hoek van de kelder is gezien het samenhangende metselverband tijdens de bouw van de
stenen kelder ook een ronde stenen waterput aangelegd. Blijkens het onderzoek van 1988 bestond de
putschacht uit “twee boven elkaar geplaatste vierkante houten bakken” (afb. 12.5). De putrand was
versterkt met een stenen kraag die begon ter hoogte van de oudere keldervloer en dus ongeveer een
meter in de grond stak. De onderliggende vierkante schacht was circa 90 bij 80 centimeter groot. De
stenen kraag had een diameter tussen de 70 en 80 centimeter (afb. 12.5). De onderkant van de put
lag 1,40 meter beneden NAP 897 Blijkens een scherp gedateerde munt van Gordianus III uit de
onderste vulling lag deze put minimaal tot 240 na Chr. open. Dat is een belangrijke aanwijzing dat de
betreffende huizen tot minimaal dat tijdstip zijn gebruikt. Een indirecte extra aanwijzing daarvoor is de
muntschat die Reuvens vlakbij de westelijke muur van de kelder vond. Gezien de sluitmunt, een
antoninianus van Philippus I (244 – 249 na Chr.), is de schat rond het midden van de 3 e eeuw
begraven. Schrijvend over de kelder, vond Reuvens de muntschat “niet verre van dezelve”. Dat
betekent dat deze niet in de kelder zelf is gevonden, zoals wel is verondersteld. Daardoor is een direct
verband met de kelder en de woning onzeker. In de kelderput vond Reuvens onder meer een “ijzeren
drievoet (van boven brons), een bronzen beker (?) en een wetsteen”. 898
889 Gechter 2003,73 en afb. 54; Ditmar-Trauth 1995,46 noemt hoogtes van 1,5 tot 2,85 m (de meesten 1,8 - 2 m) .
890 Goosens 1916,25-26 (Vlengendaal); Goossens 1953,34 (Maastricht); Tichelman 2005,65 (Kerkrade).
891 Ditmar-Trauth 1995,199 (Kempten) en 296 (Kaiseraugst-Schmidmatt); voorbeelden ondiepe kelders Ditmar-Trauth 1995,52
(1,5 m Caerwent) en 53 (1,4 m kelders 35 en 85 Pfünz).
892 Thollard en Groetembrill 1999,28-34 en fig. 12.
893 Ditmar-Trauth 1995,45; Tichelman 2005,65 (Kerkrade).
894 Goossens 1916,26, maten afgeleid uit foto Taf II fig. 6 (Vlengendaal); Tichelman 2005,65 (Kerkrade).
895 Ditmar-Trauth 1995,44-45 (algemeen) en 246 (voorbeelden Zugmantel); Von Petrikovits 1952,134 en Precht en Zieling
2000,253 (Xanten).
896 Hallewas 1989a,334-336 en afb. 13.
897 Maten afgeleid van tekening RMO RA 30.e.18; Hallewas 1989a; Hagers, Hallewas en Koot 1989.
898 Reuvens Dagboek I,48 noot c en 49 noot 7; Dagboek II,185: “Bij gebouw NII kamer I groen”; Arentsburg Geschiedenis,11 (ad
I): bij westmuur kelder; Koot 2006b,267 (abusievelijk muntschat uit kelder).
509