393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

“een zeer ondiepe houten put, waarvan slechts zeer geringe houtresten bewaard waren”. Uit de bij de
aanleg gegraven kuil kwam “vooral veel Germaansch aardewerk” en verder “een slank geprofileerde
grijze rand, fijne ruwwandige scherven en een groote kruikvoet met goeden standring”. Op die basis
dateert Holwerda de put in “het eerste begin van de tweede eeuw”. De put bleef gezien de vulling tot
halverwege de 2e eeuw in gebruik, dus tot het moment dat vermoedelijk het nieuwe vrijstaande huis
uit de tweede fase werd gebouwd. 801 Uit de put zelf kwamen onder meer “een Hadrianische kruikhals”
en enkele stukjes uit het midden van de 2 de eeuw”. Holwerda concludeerde dat niets erop wijst “dat de
put langer dan het midden van de 2de eeuw heeft open gelegen”. 802 Het terrein liep in de richting van
de put af zodat de greppels er kennelijk water naar afvoerden. 803 Dat water was waarschijnlijk
afkomstig van het dak en het erf. Net als bij hoekhuis II.1 ligt de put aan de kant van de randweg. Een
en ander doet denken aan de situatie in insula I waar bij het Huis van Tiberius (huis I.1) en het Huis
met de Victor-schaal (huis I.2) eveneens een greppel in een waterput uitmondt. Een zeer goed
bewaard gebleven voorbeeld van een afvoer die zo uitkwam in een waterput is in Alphen aan den Rijn
opgegraven. 804
Rond de tijd van de stichting van Forum Hadriani zijn er nog meer activiteiten op het achtererf van
huis II.8 geweest. Zo waren er “een aantal grootere gaten” die even diep waren als de oude greppel
en die werden doorsneden door jongere sporen. Van de “vrij rijken inhoud aan aardewerkscherven”
vormde “de hoofdmassa Germaansch aardewerk, waaronder een enkel glanzend stuk met ingestoken
versiering”. Het betrof verder onder meer van terra sigillata “een bordfragment vroeg 2 de eeuwsche
vorm van Drag 31 (onduidelijk merk)”, gevernisd aardewerk “uit Flavisch-Trajanischen tijd”, een “mooi
Flavisch Trajaansche kanvorm”, verder “mooie platte urnranden uit het eind 1 e of begin 2 de eeuw” en
“een mooi kruikhalsje, zonder twijfel Trajaansch”. 805 Uit dezelfde periode stamt een groot diep gat
(“diepte tot 63 – A.P.”) dat zich halverwege de oude greppel bevond. “In het midden daarvan waren
nog duidelijk resten van een paal zichtbaar” aldus Holwerda.
Huis II.8B (Vrijstaand huis met de Uitbouw)
In de tweede bouwfase (“een nieuwe bouw”) was wederom sprake van een vrijstaand huis (afb.
11.11). Het betrof een “lateren leembouw”. Daarvan gingen als gevolg van de hogere ligging de
greppels “minder diep”, wat resulteerde in “zeer onvolledige sporen”. 806 Holwerda merkt op dat ze de
greppels van het voorgaande gebouw doorsnijden en constateert “dat de enkele fragmenten, die met
zekerheid uit deze leemsporen zelf tevoorschijn kwamen, latere tweedeëeuwsche stukken waren”.
Daarom veronderstelt hij naar analogie van de verbouwingen elders, dat het huis halverwege de 2e
eeuw is ontstaan. Vermoedelijk was die datering mede gebaseerd op het feit dat een oudere waterput
halverwege de 2e eeuw buiten gebruik raakte. Dat past bij een datering van de nieuwe aanleg in het
midden van de 2e eeuw. 807
Het vrijstaande huis is van het langgerekte type dat karakteristiek is voor wegdorpen en dorpen bij
forten. Ze komen vrijstaand vooral in het noorden van het rijk voor. Het is dus een huisvorm met een
sterke noordelijke invloed. 808 Dit in tegenstelling tot de aan elkaar gebouwde huizen uit de beginfase
van insula II die – met een vergelijkbare indeling - ook voorkwamen in onder meer Herculaneum. De
breedte van het Huis met de Uitbouw bedroeg ongeveer zes meter (20 voet). Het stak zo’n vier meter
(15 voet) verder naar achteren dan de oudere huizen in de insula. De lengte tot aan de straat bedroeg
dus ruim negentien meter (65 voet). De voorste zone en de middenzone hebben vergelijkbare maten
als bij de oudere huizen zodat de uitbreiding ten gunste van het achterste vertrek kwam. 809
Ongetwijfeld had het vrijstaande huis een eigen dak met de nok loodrecht op de straat . Aan de
voorzijde bevond zich mogelijk een stoep. Juist ter hoogte van de hoekpunten van de nieuwe woning
zijn namelijk rechthoekige gaten zichtbaar. Ertussen lopen sporen van een mogelijke beschoeiing van
de stoeprand zoals die ook in het zuiden van insula II is aangetroffen. De stoep was dan zo’n twee
meter breed. 810
De rechthoekige gaten kunnen van een afdakje zijn geweest. Dat het speciaal voor dit huis is
gebouwd blijkt uit het feit dat de paalgaten tegenover de twee hoeken van de voorgevel staan. Of in
801
Holwerda 1913,14.
802
Holwerda 1913,14.
803
Holwerda 1913,14 en afb. 1; Buijtendorp 1987a afb. 7.
804
Van den Band en Cordfunke 2001,131 en 133: 22,5 m lange houten waterleiding die uitkwam in een tonput.
805
Holwerda 1913,12-14 en afb 1; Holwerda 1923,19.
806
Holwerda 1913,15.
807
Holwerda 1913,14.
808
Ditmar-Trauth 1995,5, 16, 18 en 27 (met verspreidingskaart), mede op grond van overgangsvormen in Titelberg
(Luxemburg).
809
Holwerda 1913 afb. 1.
810
Sleuven in Holwerda 1916 afb. 1, gereproduceerd in Buijtendorp 1987a afb. 3. Sporen Holwerda 1913, afb. 1 en 5.
496