393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

nog sporen op het niveau van het Romeinse loopvlak bewaard waren gebleven. Zoals eerder
aangegeven, bevonden dergelijke haarden zich vaak in de open buitenlucht. 933 Overigens is het ook
mogelijk dat hier een restant van een grotere tegelvloer lag. Helaas zijn er geen andere aanwijzingen
voor de uitgeoefende activiteiten. Vlakbij het vertrek vond Reuvens een kegelvormig stenen gewicht
met vlakke onderkant, maar dat is waarschijnlijk van een weefgetouw afkomstig zoals die in veel
Romeinse huishoudens voorkwamen.
Een aardig detail bij dit huis is het grote blok steen dat Reuvens in dit huis aantrof vlakbij de
gezamenlijke wand met het Huis met de bronzen Munten (huis VIII.3). Het lijkt namelijk te gaan om
een steen die als fundament heeft gediend voor een hoekconstructie met rechthoekige houten palen
die ongeveer een voet uit elkaar stonden, wat gezien die proporties bijvoorbeeld om een hekwerk zou
kunnen gaan. Het gaat om een groot blok steen dat blijkens zijn tekening ongeveer een halve meter
hoog is en bijna zeven decimeter lang en breed. In het midden bevindt zich een vierkant gat met
zijden van zo’n anderhalve decimeter. Op een hartafstand van ongeveer drie decimeter is in twee
aansluitende zijden de rand van elk de helft van nog zo’n gat zichtbaar. Omdat de gaten slechts zo’n
decimeter diep zijn, zal het geen zware constructie zin geweest en valt te denken aan de hoek van
een hekwerk of dunne scheidingswand. Blijkens de profieltekening ligt het stuk steen weliswaar in de
juiste positie met de gaten naar boven, maar ligt het wel schuin zodat het waarschijnlijk niet op exact
de oorspronkelijke standplaats is gevonden. 934 Westelijker vond Reuvens bij de achterzijde van de
woning in de lengterichting van het huis een “goot van leijen” (afb. 12.14). 935 Dat is vergelijkbaar met
de positie van de stenen goot aan de achterzijde van het Huis met de Kelders (huis VIII.1). Het gaat
om een langwerpige goot van leisteen met een wat onregelmatig V-vormig profiel die te maken kan
hebben met een ambachtelijke activiteit in of nabij het Huis met de Porfierschildering (huis VIII.4).
Huis VIII.5 (Huis met de grote maalsteen)
In de nabijheid, waarschijnlijk het aangrenzende Huis met de grote Maalsteen (huis VIII.5), werd
mogelijk op grotere schaal graan gemalen. Even ten zuiden van de aangrenzende ruimte vond
Reuvens namelijk een complete maalsteen met een diameter van bijna drie voet (82 centimeter) en
een dikte van negen centimeter (afb. 12.13 ad B): “Een geheele moolensteen ruim 2,5 voet in
diameter, volgens nadere meting 0,82 el, dik 0,09 met een rond gat in het midden, groot in diameter
0,11” aldus het dagboek (1 el = 1 meter). 936 De steen was aanzienlijk groter dan de kleine handmolens
voor huishoudelijk gebruik, waarvan Reuvens elders een vijf centimeter dik fragment vond met een
diameter van ongeveer veertig centimeter. 937 De maalsteen uit het Huis met de Maalsteen was
tweemaal zo groot. Dat was aanzienlijk omdat dergelijke stenen zelden groter zijn dan 0,9 meter. 938
Omdat de steen gezien het grote gewicht van circa honderd kilo niet nodeloos versleept zal zijn, is het
goed denkbaar dat hij in de nabije omgeving is gebruikt. 939
De door Reuvens getekende vondstpositie geeft aan dat deze grote maalsteen onder het
Romeinse maaiveld in de grond lag (afb. 12.3). De schuine positie waarin de steen is aangetroffen
maakt het minder aannemelijk dat deze is gebruikt als basis voor een zuil zoals bijvoorbeeld in
Cuijk. 940 Tijdens zowel de opgraving van BAAC (insula X) als het AAC (insula IX) is een maalsteen
onderin een waterput gevonden. 941 Het is daarom interessant dat Reuvens die mogelijkheid hier ook
oppert. Reuvens trof de steen in november 1833 aan, maar deed pas na de winter een mislukte
bergingspoging. “Molensteen met droog weder getracht op te nemen” zo meldt het dagboek op 6
maart 1834. Maar dat bleek “onmogelijk” omdat de steen bij de berging “schilfert en brokkelt in
duizend stukken””. Eronder “lagen gewone harde tufsteenen ter grootte van seer grootte moppen”.
Ook waren er resten van een mogelijke waterput: “Onder tegenwoordig begane grond 5 [voet, TB]
nogal lig puin, misschien aangevulde put.” Het viel Reuvens op dat op die grote diepte van 5 voet
(1,57 meter) onder het maaiveld geen zand van de strandwal aanwezig was maar “omwerkte grond en
water. 942 Bij de uitwerking constateert hij dat bij deze huizen veel verbouwingen en aanpassingen zijn
uitgevoerd, waaronder “het aanvullen denkelijk van eenen put met molensteen”. 943 Deze diepere
sporen zijn niet te zien op zijn afbeelding (afb. 12.3) omdat deze werd gemaakt voordat de
933
Gerlach 1994,29.
934
RMO RA.30.c.10 (kaart) en RA.30.e.14.
935
Tekening RMO RA .e.12; positie aangegeven op de grote kaart van Reuvens.
936
Reuvens Dagboek II,113 (30 nov. 1833), in zijn ruimte ‘XIII’.
937
Reuvens Dagboek II,17 en 29 met tekening.
938
Kars 2005,277 noemt 39-60 cm voor handmolens en 60-90 cm voor mechanische molens.
939
Beek 2009,1 schat circa honderd kilo voor de iets kleinere (77 cm diameter) maalsteen uit insula IX.
940
Van Enckevort en Thijssen 2002b,41.
941
Bink en Franzen 2009,107 (BAAC); Koot 2009,38 afb. 8 (AAC).
942 Reuvens Dagboek II,121.
943 Reuvens Dagboek II,177.
514