393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

est van de tuin. In de andere hoek groeide een sleedoorn. Bij het aangrenzende huis stond ruim drie
meter van het huis, tegen de houten erfafscheiding, een appel- of perenboom. 747 In Pompeji zijn op de
achtererven resten gevonden van boomgaarden. Bij een perceel in regio I was nog zichtbaar dat de
dichtheid één boom per zeven vierkante meter bedroeg. 748 In de Romeinse stad bij Nijmegen zijn bij
een stadswoning resten van een boomgaard opgegraven. Het ging om snoeihout van perzik en pruim
of kers. 749 Dergelijke boomgaarden zijn ook in Voorburg goed denkbaar. De Voorburgse erven in
insula II waren ruim 130 vierkante meter groot. Indien bijvoorbeeld tweederde deel met bomen werd
beplant, was er plaats voor ruim tien bomen.
Waar de één een boomgaard had, kweekte de ander sierbloemen en hield weer een ander
varkens en/of pluimvee, terwijl uiteraard ook combinaties mogelijk waren. Het is duidelijk dat net als bij
de indeling van de huizen, ook de indeling van de erven individueel kon verschillen. Dat is zichtbaar
aan de ligging van waterputten en afvalgaten die soms afwijkt van het standaardpatroon. Zo lag bij het
Huis met de Hoekporticus (huis II.1) de waterput niet halverwege het erf maar geheel aan de
achterzijde, wat waarschijnlijk te maken had met een specifiek gebruik van het erf, misschien bij een
kroeg, waarover meer bij de afzonderlijke bespreking van dit Huis met de Hoekporticus (huis II.1).
De details per huis voor insula II
Na bovenstaande schets van het algemene beeld, is het tijd aandacht te besteden aan de individuele
huizen in insula II. Het ziet er namelijk naar uit dat hier en daar al tijdens de eerste aanleg van het
basispatroon is afgeweken om in de individuele behoeften te kunnen voorzien. Verder zijn er soms
verbouwingen geweest. Het beschreven basispatroon geeft dus zonder zo’n aanvulling een te
algemeen beeld. Beginnend bij huis II.1, worden de huizen in de volgorde van de moderne
huisnummers afzonderlijk besproken. Daarbij is er ook aandacht voor mogelijke economische functies,
zoals herberg of kroeg.
De bespreking begint met de zuidelijke rij huizen van insula II. Deze rij lag langs de hoofdstraat. Dat
betekent dat daar relatief veel gelegenheden zijn te verwachten die waren gericht op passanten. Te
denken valt aan winkels en bijvoorbeeld een kroeg en/of herberg.
Huis II.1 (Huis met de Hoekporticus)
Huis 1 lag op de straathoek aan de kant van het centrum. Het kan mede daarom heel goed een kroeg
zijn geweest, ofwel een popina (vergelijk het Engelse ‘pub’). De straathoek was namelijk een veel
voorkomende locatie voor dit soort gelegenheden. Dat blijkt in Pompeji en Herculaneum, waar door de
bijzondere omstandigheden de bars als zodanig herkenbaar zijn. Daar bevond zich bij tweederde van
de opgegraven kruispunten een bar. 750 Aanwezigheid van zo’n kroeg op de hoek van de betreffende
Voorburgse insula II is zeker denkbaar. Aan deze kant van de hoofdstraat stond in de richting van het
centrum tussen de volgende twee hoekpunten namelijk een badhuis en was daar dus geen ruimte
voor een kroeg. Tussen de stadspoort en het centrum was dit aan deze zijde van de hoofdweg een
van de weinige beschikbare straathoeken. De interpretatie blijft speculatief, maar er is nog wel een
extra aanwijzing.
Meestal heeft zo’n popina aan beide straatzijden een ingang. Dat zou perfect verklaren waarom
de porticus hier een stukje om de hoek lijkt door te lopen. Holwerda merkte al op dat het “gebouw”
door “een soort afdak omgeven was”. Daarbij geeft hij aan dat “nog duidelijk het ook op de kaart
aangegeven onderscheid te zien was tusschen het eerst gegraven gat en de plaats waar de eigenlijke
paal bij vernieling werd uitgehaald”. Het kleinere gat is op de veldtekening vijf millimeter breed, wat
een diameter van één meter zou betekenen. Dat is te dik voor een zuil. Mogelijk betreft het een
onnauwkeurigheid in de op vrij kleine schaal (1 : 200) uitgevoerde veldtekening. Maar Holwerda gaf
zelf aan dat het om een gat gaat dat ontstond bij het verwijderen van de paal. In dat geval zegt de
ronde vorm weinig over de vorm van de palen. Helaas zijn de tussenliggende palen niet te traceren
omdat de grond bij de zuidoost-hoek van insula II verstoord was door een “kolossaal gat met
metselpuin gevuld”. 751
747
Fünfschilling 1985,162 en Abb. 5. Vergelijk Van Londen 1994,431 voor resten tuinaanleg met looppad in de inheemse
nederzetting Woudse polder in Midden-Delfland. Zie ook Brandt e.a. 1987,117 (kleine tuin in Assendelft, site B).
748
Green 1986,96: 240 bomen op 1705 m2.
749
Kooistra en Kubiak-Martens 2009,405.
750
Ellis 2004,379; Kleberg 1957,16-18 en 49-52 met kaart; Jashemski 1979,167; Wallace-Hadrill 1995,45-46 plus fig. 3.2 over
de benaming en ligging.
751
Holwerda 1915,5 en 7 en afb. 1; Holwerda 1923,21 en 117.
487