393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

steen werd voor kelders belangrijk gevonden omdat de gronddruk op keldermuren vrij groot is. Het
aangrenzende Huis met de Oesters (huis VIII.2) lijkt aan de voorzijde altijd van hout gebleven te zijn,
wat verklaart dat Reuvens daarvan geen sporen herkende. Het aangrenzende Huis met de bronzen
Munten (huis VIII.3) en het Huis met de Porfierschildering (huis VIII.4) stond aan de nieuwe voorzijde
wel op een stenen fundament. Het toont een individuele differentiatie die doet vermoeden dat de
huizen bezit waren van individuele eigenaren en niet als rijtje eigendom waren van een zelfde
huurbaas. De meeste huizen hadden een uniforme breedte van circa dertig voet, dus de helft meer
dan de twintig voet brede kavels in insula II. Het is een veel voorkomende kavelbreedte die onder
meer als standaardbreedte bekend is uit Herculaneum. 838
In Romeinse nederzettingen stonden houten en stenen huizen regelmatig naast elkaar. 839 Terwijl
een aantal huizen in insula VIII aan de voorzijde van hout bleef, zijn ze aan de achterzijde wel alle op
een gegeven moment van een stenen fundament voorzien en van stenen vloeren. Daarbij is het goed
mogelijk dat alleen de sokkels van steen waren: zelfs in de provinciehoofdstad Keulen was een aantal
zeer rijke woningen opgebouwd uit stenen sokkels met een lichtere houten bovenbouw. Ook elders is
die techniek regelmatig toegepast met als zeldzaam goed bewaard gebleven voorbeeld de villa van
Ahrweiler-Silverberg bij Keulen. De stenen sokkels (voetmuren) boden bescherming tegen optrekkend
bodemvocht en opspattend regenwater. 840 Een lichte stenen sokkelconstructie zou passen bij de
opmerking van Reuvens dat het fundament van de huizen van insula VIII minder sterk was dan
hetgeen hij bij het badhuis was tegengekomen. 841
In Silchester waren dergelijke voetmuren twee tot drie voet hoog, wat een gebruikelijke maat voor
sokkels was. Dezelfde hoogte werd ook vaak gebruikt voor de geschilderde sokkel in
wandschilderingen. Volledig stenen muren zijn doorgaans twee tot drie voet dik, terwijl voetmuren
veelal tussen de één en twee voet dik zijn. Beide waarden liggen vaak rond de twee voet zodat het
onderscheid niet altijd gemakkelijk valt te maken. 842 Omdat in insula VIII alleen fundamenten van de
huizen zijn opgegraven, valt daarom over het muurtype geen zekerheid te verkrijgen.
Reuvens merkt op dat deze stenen fundamenten hoger lagen dan die van het badhuis in de
aangrenzende insula VII. 843 Aan het begin van hoofdstuk 14 wordt aangegeven dat het fundament van
het badhuis volgens Reuvens direct op het vaste zand van de strandwal was gebouwd en dat de
onderkant van het fundament zich op ongeveer NAP-niveau bevond. In hoofdstuk 2 is bij de
bespreking van het Romeinse loopniveau het ongeveer 44 meter lange profiel besproken dat Reuvens
diagonaal op de huizen VIII.3 en VIII.4 liet aanleggen (afb. 12.1). Bij de Stadsvilla was bovenop de top
van de strandwal de oude bewoningslaag C1 en de laag stuifzand C2 bij elkaar 0,4 meter dik. In het
profiel van insula VIII was dit pakket bij elkaar 0,6 meter dik. Daarboven kwam ook nog eens een tot
twee decimeter dikke brandlaag. Dat verklaart dat de fundamenten hier volgens Reuvens gemiddeld
wat hoger lagen. Daarbij komt dat de huizen, met mogelijk houten wanden op een stenen sokkel,
lichter en dus minder diep gefundeerd hoefden te worden.
De bekleding van bodem, wand en dak (Skin)
Dat in Voorburg in ieder geval aan de achterzijde de onderkant van het muurwerk van de huizen van
steen was, suggereert dat zich hier aan de achterzijde van insula VIII de rijkste woonvertrekken en/of
ambachtelijke werkruimtes bevonden. Daarop wijst ook het voorkomen van betonnen vloeren aan de
achterzijde, een vloerconstructie die met name in de luxere vertrekken werd toegepast. 844 Interessant
is de parallel met een in Nijmegen opgegraven huis dat van hout was, maar dat in een later stadium
aan de achterzijde werd voorzien van een verwarmde stenen kamer, onmiskenbaar het rijkste
woonvertrek. 845 Iets dergelijks was mogelijk ook in Voorburg in insula XV het geval bij het Huis bij de
Havenmuur dat aan het eind van hoofdstuk 10 is besproken. In het algemeen bouwden de Romeinen
bij voorkeur hun rijkste vertrekken aan de achterzijde van hun woning.
52 (Butzbach), 88 (Saalburg), 94 (Stockstadt) en 106-107 (Zugmantel).
838
De Kind 1998,190 (type 3 en 6).
839
Voorbeelden in Ditmar-Trauth 1995,172 (Bad Wimpfen), 208 (Mainz), 232 (Walheim), 283 (Malain), 348 (Lenzburg) en 345
(Boedapest); Wacher 1975,63 en 186 (Cirenchester); MacMahon 2003,53 (diverse plaatsen).
840 e
Hellenkemper 2003,46; Vergelijk Perring 2002,36-38: eind 2 eeuw in Britse St. Albans 5 van de 16 ‘stenen’ muren alleen
een sokkel; Dit type wordt met ‘voetmuur’ aangeduid (Voskuil 1979,53); MacMahon 2003,45, 49-50 en 53.
841
Reuvens Dagboek II,177.
842
Ditmar-Trauth 1995, 67-68 (onder andere Silchester) en 227 (Schwarzenacker); De Maeyer 1937,140.
843
Reuvens 1827,2 en 1828,5.
844
Perring 2002,127.
845
Van Enckevort en Thijssen 2000a,72-73 en Van Enckevort en Thijssen 2000b,104-105 (Nijmegen Maasplein); Zie ook
Ditmar-Trauth 1995,67-68 en Rottier 1988,75 (andere plaatsen).
503