393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

H 13 DE STADSVILLA EN OMGEVING
In insula VII spreekt de door Reuvens opgegraven stadsvilla het sterkst tot de verbeelding. 970 Deze
grote woning levert de meeste informatie over huizen in deze insula op en staat daarom in dit
hoofdstuk centraal. Afsluitend is er kort aandacht voor de overige huizen in insula VII waar maar
weinig van bekend is. Het biedt wel enig inzicht in het karakter van de omgeving waarin de stadsvilla
stond.
De stadsvilla
De door Reuvens gedeeltelijk opgegraven stadsvilla (huis VII.1) is een fraai voorbeeld van de
huisvesting van de stedelijke elite in Forum Hadriani Zelfs de ligging is karakteristiek. De villa lag
mogelijk - ter vermijding van luchtvervuiling en geluidsoverlast - in het westen van de stad. Dat was
een geliefde plek voor woningen van de welgestelden. Dat geldt ook voor de ligging aan een rustige
dwarsstraat. Bovendien had de eigenaar zich vergewist van een unieke plek bij het openbare badhuis
waar stromend water beschikbaar was. Stromend water was een zeldzame luxe in Forum Hadriani en
daarmee prestigeverhogend. In hoofdstuk 4 is zelfs op de mogelijkheid gewezen dat Hadrianus tijdens
zijn korte verblijf op deze plek onderdak kreeg, maar dat blijft met de beperkte gegevens hypothetisch.
Reuvens onderzocht in de jaren 1827-1828 in insula VII het complex dat volgens hem het
“waarschijnlijk voornaamste gebouw” van zijn opgraving was. 971 Van de tot nu toe opgegraven
woningen is het gebouw in insula VII in ieder geval van een weldadige luxe geweest. Het betreft
ongetwijfeld een stadsvilla, een onderkomen van de stadselite. Dergelijke riante huizen zijn in de
noordelijke provincies ook bekend uit onder meer Xanten, Keulen, Tongeren, Doornik, Aarlen, Amiens
en Metz. 972 De Voorburgse stadsvilla geeft een goed beeld van de wijze waarop de stadselite woonde.
De eigenaar behoorde ongetwijfeld tot de paar rijken die de dienst in Forum Hadriani uitmaakten en
van wiens vrijgevigheid velen afhankelijk waren. Het huis moest indruk maken op de relaties (clientes)
die elke morgen voor de ochtendbegroeting (salutatio) hun opwachting maakten bij hun beschermheer
(patronus). En later op de dag was er de ontvangst van politieke en zakelijke vrienden van binnen en
buiten de stad. Een Romeinse heer van stand liet immers zijn relaties niet in een herberg overnachten,
maar bood ze zelf de groots mogelijke gastvrijheid. 973
De villa is, misschien wel om zijn welstand, na de val van Forum Hadriani zwaar geplunderd en
verwoest. Zo was er blijkens restanten bij de bouw kostbaar marmer gebruikt. De interpretatie van de
sporen is extra lastig omdat Reuvens het westelijk deel nauwelijks heeft onderzocht. 974 Wat rest is niet
meer dan een vage impressie, maar die is al indrukwekkend genoeg. De eigenaar kon zich blijkens de
resten het gebruik van marmer permitteren, een materiaal dat in de regio in Romeinse woonhuizen
uiterst zeldzaam is. 975 Ook is er een halve meter groot fragment gevonden van vermoedelijk een
plafond, in reliëf versierd met ruim vijftien centimeter lange ruitvormen (afb. 13.1b). 976 Verder is een
meer dan 67 centimeter brede pilaster met groeven tevoorschijn gekomen, waarschijnlijk afkomstig uit
een ongeveer zes meter hoge zaal (afb. 13.1a). En Reuvens legde een badvleugel bloot en
verschillende andere vertrekken met vloerverwarming. Bovendien zijn er wandschilderingen
gevonden, waaronder een groene schildering met mogelijk planten. De fundamenten waren van
steen, wat niet uitsluit dat de bovenbouw lichter was uitgevoerd. 977
Het peristylium-type
De grote woning in insula VII is een stadsvilla met aan de opgegraven achterzijde waarschijnlijk een
open binnenhof (afb. 13.2). Het gaat bij deze woning vermoedelijk om het zogeheten Peristylium-type.
Deze vorm was in de 2e en 3e eeuw, de tijd van Forum Hadriani, een veelvoorkomend type stadsvilla
in het Romeinse Rijk. In Pompeji is zichtbaar hoe de omzuilde binnenhof (peristylium) aanvankelijk
aan de achterzijde van het atriumhuis werd toegevoegd en steeds meer belangrijke vertrekken
970
De veel gebruikte term domus wordt hier vermeden vanwege de associatie met de atriumhuizen in Pompeji. Stadsvilla is hier
niet bedoeld als de villa urbana, de nabij een stad gelegen plattelandsvilla’s; Boersma 1969,303.
971
Reuvens 1828,6.
972
Borgard 1994,94; Rottier 1988,50.
973
Offenberg 1978,52.
974
Reuvens Dagboek I,233.
975
Reuvens Dagboek I,199; Arentsburg Geschiedenis,23; RMO inventaris nr. 4,65. Perring 2002,106 en 125 over
zeldzaamheid.
976
Vergelijk bijvoorbeeld de ruitpatronen in het stucplafond van het Huis van de Griffioenen in Rome: Barbet 1985,78 fig. 40.
977 Hellenkemper 2003,46.
519