393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

circa vier meter brede uitbouw met een lengte van zo’n elf meter. Het valt op dat de voorste drie meter
van het kavel onbebouwd is, juist bij de druk bezochte straathoek. Misschien was hier een
mogelijkheid om bijvoorbeeld rijdieren te stallen, maar dat blijft speculatief.
Op het achtererf bevond zich tegen de achtergevel over een lengte van circa vijf meter een
uitbouw die ongeveer twee meter breed was. Langs de oostelijke grens van het erf loopt een spoor
dat zo’n acht meter achter de gevel in een tonput uitkomt. Deze ligt buiten de vermoedelijke
erfscheiding. Dat is vergelijkbaar met de situatie bij twee andere hoekhuizen: het Huis van Tiberius
(huis I.1) en het Hoekhuis met de kleine Kamers (huis II.8). Iets meer naar binnen bevond zich een
tweede tonput die mogelijk wel op het achtererf lag. Zoals vermeld is hier vlakbij een kuil met compleet
aardewerk gevonden die ook net buiten de erfgrens lijkt te liggen.
Huis III.2 (Huis met het smalle Achtervertrek)
De ingang lijkt in het midden te liggen. Een opening van ongeveer 1,2 meter voert naar een bijna twee
meter brede gang. Daarvan is alleen het begin opgegraven. De oostelijke wand is wel onderzocht en
loopt door tot de achterzijde van het huis. Op circa zeven meter van de ingang is er een ongeveer
twee meter brede opening naar een langgerekte zijruimte in het huis. Deze is aan de voorzijde ruim
drie meter breed, en verbreedt zich op circa tweeënhalve meter vanaf de deuropening tot een breedte
van ongeveer vier meter. Direct na de opening op de gangmuur, bevind zich in het verlengde van
deze vleugel een hoekkamer van circa vier bij vier meter, die vergelijkbaar is met de gebruikelijke
achterkamers in insula II. Van de andere zijde van de gang is vrijwel niets opgegraven. Aan de
voorzijde ligt een ongeveer vierenhalve meter brede ruimte. Mogelijk liep die vleugel ook helemaal tot
de achterzijde door omdat daar mogelijk het sluitstuk van de betreffende scheidingswand zichtbaar is.
Interessant is de smalle ruimte in de zuidwesthoek achterin. Deze is eveneens zo’n vier meter lang,
maar slechts ongeveer een meter breed. Met deze breedte en lengte zou hier een ruimte kunnen zijn
voor een vaste trap naar een bovenverdieping zoals die ook bekend zijn uit onder meer de
Vesuviussteden. Een fraai voorbeeld in Pompeji is het huis van de Cetii waar de vakwerkwand van de
trapschacht pas bij een verbouwing is aangelegd: onder de trap bevond zich een smalle kamer, een
soort trapkast. 463 Voor het Huis met het smalle Achtervertrek (huis III.2) blijft de interpretatie van het
smalle achtervertrek als trapruimte onzeker.
Huis III.3 (Huis met de rechthoekige Waterput)
Dit zeer onvolledig opgegraven huis is aan de voorzijde open. Gezien de ambitus stond het los van
het Huis met het smalle Achtervertrek (huis III.2), maar er wel vrij dicht tegenaan. De hartafstand
tussen beide muren neemt in de richting van het achtererf iets af van circa 0,7 meter tot 0,55 meter. 464
Aan de achterzijde bevond zich rechts de gebruikelijke achterkamer, circa vier meter diep en vijf meter
breed. Op de veldtekening uit 1914 tekende Holwerda in de zijwand aan de kant van het Huis met de
rechthoekige Waterput (huis III.3) achteraan vier paalgaatjes over een lengte van anderhalve meter.
De gemiddelde hartafstand van deze paalgaten van ongeveer een halve meter is vergelijkbaar met die
in insula II. Op het achtererf lag een rechthoekige waterput. Het hout was bewaard tot 57 centimeter
beneden NAP. 465
Aan de zuidzijde van insula III lijken ook gebouwen te staan, hoewel het beeld hier minder duidelijk is
(afb. 10.18). Extra complicatie is hier dat sporen met drie verschillende oriëntaties door elkaar lopen.
Naast de bekende oriëntatie van Forum Hadriani zoals die ook in het noorden van insula III voorkomt,
zijn er sporen evenwijdig aan de stadsmuur, wat ook de oriëntatie was van de Domitiaanse
nederzetting. Daarnaast is er ook nog de volledig afwijkende oriëntatie uit de vroeg-Romeinse
periode. In hoofdstuk 5 is bij de bespreking van de maatvoering van het stadsplan aangegeven dat de
decumanus 3 hier vermoedelijk de westelijke stadsmuur loodrecht kruiste.
Insula VI
In insula VI vond Reuvens nauwelijks sporen, vermoedelijk doordat hier vooral houten gebouwen
stonden waarvan hij de sporen nog niet kon herkennen. Uitzondering is een stenen gebouw aan de
oostzijde (afb. 10.19). Dit gebouw bestaat uit een rij van steeds twee achter elkaar gelegen
vertrekken. In mei 1993 kon in een rioolsleuf dwars over het gebouw een twintig meter lang profiel
463 Andere voorbeelden in Ditmar-Trauth 1995,190 (Heldaubergen), 192 (Hofheim), 164-165 (Silchester), 72 en 296 (Augst).
464 Holwerda 1916,10 en afb. 3; Holwerda 1923,21.
465 Aanduiding op veldtekening 1915.
453