393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

More documents

Recommendations

Info

Maandelijks 60 tot 85 schepen zou bij een gelijke spreiding goed zijn voor twee tot drie schepen per dag. Al met al was het een aanzienlijke inspanning om Forum Hadriani te beschermen met een stadsmuur met zes tot negen poorten. Zo’n tweehonderd scheepsladingen steen en een kwart jaar arbeid per inwoner waren de tol die betaald moest worden. Dat de Voorburgers dit alles er voor over hadden, geeft aan hoeveel het waard was huis en haard te beschermen. Deze objecten binnen de ommuring zijn onderwerp van de volgende hoofdstukken, te beginnen met de woningen. 422
H 10 DE GEWONE WONINGEN De huizen in Forum Hadriani geven voor het eerst een goed inzicht in de behuizing in een Romeinse stad in Nederland. Maar ook internationaal zijn de resultaten van belang omdat er in Voorburg een groot aantal plattegronden van gewone huizen tevoorschijn is gekomen. In veel andere Romeinse steden is met name veel bekend van de rijkere onderkomens en is weinig bekend van de behuizing van de gewone stedelingen. 206 In de komende hoofdstukken 10 - 13 over de huizen van Forum Hadriani, is er in het laatste hoofdstuk 13 ook aandacht voor zo’n stadsvilla. Maar in de daaraan voorgaande hoofdstukken 10 – 12 wordt een beeld getoond van de huizen waarin de meeste Voorburgers woonden, gebaseerd op een vijfentwintigtal vrij complete plattegronden. Met in het achterhoofd het plan om delen van Forum Hadriani in de toekomst te reconstrueren, is er ruime aandacht voor bouwkundige details. In dit eerste hoofdstuk 10 wordt aandacht besteed aan de houten huizen in de goed onderzochte insula II, aangevuld met enkele details van vergelijkbare huizen in insulae I en III. Ze geven een zeldzaam goed inzicht in het leven van het gewone stadsgezin. Met de reconstructie van het uiterlijk in het volgende hoofdstuk 11 krijgt dat beeld nog extra reliëf. Aan het slot van dit hoofdstuk wordt kort stilgestaan bij mogelijke huizen in insulae VI, IX, X en XV, maar daarover is veel minder bekend. Na de reconstructie in hoofdstuk 11, komen in hoofdstuk 12 de huizen in insula VII en VIII aan bod die groter waren en bovendien een proces doormaakt waarin steeds meer bouwdelen in steen werden uitgevoerd. Ook valt in insula VIII wat meer te zeggen over de ambachten die werden uitgeoefend. Tot slot gaat in hoofdstuk 13 de aandacht uit naar de stadsvilla in insula VII. In het begin van hoofdstuk 19 wordt bij de reconstructie van het aantal inwoners van Forum Hadriani, het totale aantal huizen na de stichting op ongeveer honderdvijftig geschat. Vermoedelijk is dat toegenomen tot circa tweehonderd na de stadsuitbreiding rond de overgang van de 2 e naar de 3 e eeuw. Dat laatste komt redelijk in de buurt van de ongeveer tweehonderdvijftig huizen in het ongeveer even grote Cosa dat iets minder ruim was opgezet dan Forum Hadriani. 207 Met een vijfentwintigtal onderzochte Voorburgse huizen is dus slechts een zesde tot een achtste onderzocht. Bij de bespreking van de welvaartsverdeling in hoofdstuk 19 wordt aangegeven dat de opgegraven huizen waarschijnlijk toch een redelijk representatieve steekproef vormen. Het geschetste beeld is daarmee van groot belang. Elders in ons land zijn namelijk alleen geïsoleerde waarnemingen van Romeinse stadswoningen gedaan. Ook in de omringende landen is de informatie beperkt. 208 Alvorens op de huizen zelf in te gaan, wordt in een korte inleiding bewust afstand genomen van het beeld van het moderne wonen om daarmee ontvankelijker te zijn voor de Romeinse situatie. Anders wonen Alvorens de Romeinse woonhuizen in Voorburg nader te bestuderen, is het goed het moderne beeld van wonen los te laten. De verschillen gaan verder dan praktische zaken als het onbekend zijn met huisnummers bij de Romeinen. Wallace-Hadrill benadrukt dat de Romeinen anders met het wonen omgingen dan tegenwoordig gebruikelijk is in grote delen van het voormalige Romeinse gebied. Zo was er veel minder privacy en waren er bijvoorbeeld geen aparte speelkamers en slaapkamers voor de kinderen. In plaats van beslotenheid, was er met vele doorkijkjes juist een grote transparantie. Ook bestond geen strikte scheiding tussen woning en werkplek. Met de schaarste aan centrale werkplaatsen, hadden veel stedelingen hun werk aan huis. Ook de vrouwen voerden thuis productiewerk uit zoals het spinnen van wol. Het betekende dat wonen, werken en slapen in één ruimte heel gewoon was. 209 Ook is het belangrijk het statische beeld los te laten. Brand stelt dat een woning niet bekeken dient te worden als één object met één levensduur. Het huis bestaat uit verschillende elementen die een zeer uiteenlopende levensduur kunnen hebben. Oplopend van zeer permanent tot uiterst flexibel onderscheidt Brand bouwkundig zes niveaus (6 S-en): Site (bouwkavel), Structure (fundering en draagconstructie), Skin (bekleding van bodem, wand en dak), Service’ (voorzieningen zoals waterleiding, riool en heteluchtverwarming), Space plan (huisindeling) en Stuf (meubilair). 210 Een bouwkavel kan een huis ruim overleven. Daarna heeft het fundament meestal de langste levensduur en kan het soms de basis vormen voor een verder volledig opnieuw opgebouwd huis. Als een huis blijft staan, vormt de draagconstructie de stabiele factor. Daarbinnen kunnen zaken als waterleidingen 206 Ellis 2000,80-81. 207 De Ligt 2008,148 en 343 over Cosa met 13,25 hectare versus circa 14 hectare voor Forum Hadriani. 208 Drinkwater 1983,151; Ditmar-Trauth 1995,1; Ellis 2000,86. 209 Wallace Hadrill 1994,xix, 8-9, 12, 44, 47 en 118. 210 Schoonhoven 2003,1-12 e.v., fig. 1.6 op basis Brand 1997. 423
Page 1 and 2: Deel II: het uiterlijk van Forum Ha
Page 3 and 4: de norm van de Romeinse auteur Hygi
Page 5 and 6: De lijn van de door Holwerda terugg
Page 7 and 8: Ook de diepte van het fundament gee
Page 9 and 10: een middeleeuwse muur, biedt helaas
Page 11 and 12: De muurrestanten Het is voor de rec
Page 13 and 14: espreking van de overige poorten wo
Page 15 and 16: patroon van in de gracht gevallen d
Page 17 and 18: de poort is hergebruikt. Het poortf
Page 19 and 20: Dat wil zeggen een 0,9 meter breed
Page 21 and 22: van de poorten mogelijk een fragmen
Page 23 and 24: poort een eenheid met de weergang v
Page 25 and 26: Het uiterlijk van de havenpoort kan
Page 27 and 28: afkomstig kunnen zijn (afb. 9.4). D
Page 29: Voor de stadspoorten valt ook een r
Page 33 and 34: in de Romeinse tijd niet al te veel
Page 35 and 36: gebrek aan dakgoten de nodige overl
Page 37 and 38: gebruik van het sterke eikenhout vo
Page 39 and 40: noordelijke huizen noemt. De dikte
Page 41 and 42: Voor het zuidelijke rijtje huizen I
Page 43 and 44: Wallace-Hadrill merkt op dat huizen
Page 45 and 46: ij de huizen in de Voorburgse insul
Page 47 and 48: klimaat een belangrijke rol, een lo
Page 49 and 50: van het schip De Meern 1. 355 De ve
Page 51 and 52: plafondbalk hangen. Op een Romeins
Page 53 and 54: Uitbouw (huis II.8B) dat slechts 20
Page 55 and 56: maaiveld. 408 Zinkputjes waren bedo
Page 57 and 58: niet geheel bij de nieuwe wegrichti
Page 59 and 60: vanwege de complexe houding. Daarvo
Page 61 and 62: circa vier meter brede uitbouw met
Page 63 and 64: Ruim negen meter (33 voet volgens R
Page 65 and 66: noorden van zijn hoofdsleuf groef,
Page 67 and 68: loopt nog een greppelspoor dat over
Page 69 and 70: wijnhandelaar in de nabijheid, wat
Page 71 and 72: De gewichtsverdeling over de twee s
Page 73 and 74: loop der tijd kon loslaten, zeker i
Page 75 and 76: oostrand van de hoofdweg is ongevee
Page 77 and 78: vergelijkbaar met de stoepen zoals
Page 79 and 80: uitstekend dak om het water van de
Page 81 and 82:
insula II stonden) een zesde tot ee
Page 83 and 84:
een deur secundair verwerkt in een
Page 85 and 86:
ekende triclinium met drie ligbedde
Page 87 and 88:
aparte achteringang tot het erf en
Page 89 and 90:
Holwerda is opgegraven (afb. 11.6).
Page 91 and 92:
sporen zichtbaar die van de hokken
Page 93 and 94:
Vesuviussteden boven het maaiveld b
Page 95 and 96:
est van de tuin. In de andere hoek
Page 97 and 98:
kleine rechthoekige rookinstallatie
Page 99 and 100:
ter verfraaiing de erfafscheiding b
Page 101 and 102:
zoals bij de eerder besproken huize
Page 103 and 104:
aannemelijk maakt dat er relatief m
Page 105 and 106:
het noorden van insula II de andere
Page 107 and 108:
alleen het hoofd ontbreekt, uit een
Page 109 and 110:
uitgebouwd. Reuvens trof aan de zij
Page 111 and 112:
steen werd voor kelders belangrijk
Page 113 and 114:
vierkante meter (9 x 23,5 meter). D
Page 115 and 116:
Romeinse voet lang. De meeste overi
Page 117 and 118:
hoog. 889 Een Romeinse kelder in he
Page 119 and 120:
opgegraven (afb. 12.8). 908 Verder
Page 121 and 122:
een spoor dat schuin loopt en uitko
Page 123 and 124:
molensteen werd uitgegraven en uite
Page 125 and 126:
sigillata”. 958 Later merkt Reuve
Page 127 and 128:
H 13 DE STADSVILLA EN OMGEVING In i
Page 129 and 130:
meer belangstelling gehad te hebben
Page 131 and 132:
maximus) toegankelijk was via een s
Page 133 and 134:
een rij op z’n oorspronkelijke pl
Page 135 and 136:
uimte. Met 1,3 meter boven NAP lag
Page 137 and 138:
goot, dus in de vermoedelijke binne
Page 139 and 140:
grote vertrek was het fundament ver
Page 141 and 142:
Aan het eind van hoofdstuk 12 is aa
Page 143 and 144:
wat betreft de indeling sterk op he
Page 145 and 146:
denkbaar dat (aanvankelijk) slechts
Page 147 and 148:
werd de warme lucht onder de vloer
Page 149 and 150:
ontbraken echter vaak bij militaire
Page 151 and 152:
gefundeerd. Volgens Reuvens waren
Page 153 and 154:
toegepast. 1202 Het is een aantrekk
Page 155 and 156:
Reconstructie van het badhuis Hoe h
Page 157 and 158:
een opening van circa 1,7 bij 1,7 m
Page 159 and 160:
zuilen hebben gestaan. Gegeven de n
Page 161 and 162:
De buitenafwerking Voor het uiterli
Page 163 and 164:
Zoals vermeld werden de grote deuro
Page 165 and 166:
experimentele Hadrianische architec
Page 167 and 168:
Bij experimenten is gebleken dat de
Page 169 and 170:
geval kon men de regeling toepassen
Page 171 and 172:
het onderhoud van het badgebouw. 13
Page 173 and 174:
voor vrouwen een tweemaal zo hoge e
Page 175 and 176:
kanteeldak van de Heliniumpoort op
Page 177 and 178:
verschillende goden worden vereerd.
Page 179 and 180:
De breedte van ongeveer drie meter
Page 181 and 182:
2 e eeuw gebouwd of nog later in de
Page 183 and 184:
Zoals gezegd is het met de beperkte
Page 185 and 186:
opliep vanaf een niveau van 1,8 met
Page 187 and 188:
gevallen trof hij vier voet onder h
Page 189 and 190:
Oosterse goden aanbeden die waarsch
Page 191 and 192:
van het gebouw. 1529 Bewaard geblev
Page 193 and 194:
verstoord. Het centrale bouwwerk is
Page 195 and 196:
aan dat er ook zuidelijker perceelg
Page 197 and 198:
ij het Huis bij de Havenmuur in ins
Page 199 and 200:
Voorburg zijn concentrische gebogen
Page 201 and 202:
ondergrondse stenen grafkamer bewaa
Page 203 and 204:
Corbulo lag. Dat kanaal was in de b
Page 205 and 206:
dichtgeslibd tot circa een meter be
Page 207 and 208:
westelijke oeverconstructie, dat is
Page 209 and 210:
Interessant was de vondst van een r
Page 211 and 212:
de geul een hele reeks houten stake
Page 213 and 214:
De dichtheid van gedraaid aardewerk
Page 215 and 216:
geconserveerd, stelt Moeyes dat de
Page 217 and 218:
ede haven. 1751 En het kon nog een
Page 219 and 220:
een capaciteit boven de honderd ton
Page 221 and 222:
torenpoorten zijn opgegraven, zou h
Page 223 and 224:
als Waal en verderop Maas in de Oce
Page 225 and 226:
volstaan met open bermgreppels aan
Page 227 and 228:
woningen, zo’n tien procent. 1821
Page 229 and 230:
werden opgehaald. De zware construc
Page 231 and 232:
een aparte waterput werd gevuld. Bi
Page 233 and 234:
lood. De bronzen pompen zijn gezien
Page 235 and 236:
meeste wegen daarom verhard en spoe
Page 237 and 238:
Met een breedte van twee voet en ee
Page 239 and 240:
waarschuwt Vegetius voor watervervu
Page 241 and 242:
Behalve dat stagnatie reden voor de
Page 243 and 244:
Rome. 1946 Alleen bij grotere stede
Page 245 and 246:
Hadriani dat een van zijn eerste cr
Page 247 and 248:
Ruim een tiende van het Pompejaanse
Page 249 and 250:
zoals in het Marokkaanse Volubilis
Page 251 and 252:
TABELLEN Tab 9.1: Maximale conserve
Page 253 and 254:
Tab 10.1: Variaties huisindeling in
Page 255 and 256:
Tabel 15.1 Overzicht opgegraven bee
show all

393 Deel II: het uiterlijk van Forum Hadriani “De ... - VU-DARE Home

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?